Amaurosis scacchistica,

een verraderlijke kwaal

Mensen zijn geen machines. Geoefende schakers, zelfs grootmeesters, zien van tijd tot tijd ook in eenvoudige posities voor de hand liggende zetten over het hoofd. Zetten die gewone stervelingen nooit zouden missen. We spreken dan van schaakblindheid. Dokter Tarrasch gaf aan deze ziekte een Latijnse naam: amaurosis scacchistica. De gevolgen kunnen zoals bekend verschrikkelijk zijn, oorzaken zijn er legio: hevige emoties, vermoeidheid, gebrek aan of juist overdreven concentratie, tijdnood, enz. Maar blunders maken hoort er nu eenmaal bij. 'Wat zou het schaakspel zijn zonder domme fouten?' riep Tartakower ooit uit.

Ook verliefdheid maakt blind zegt men. Miss Lisa Lane, een hupse 22-jarige Amerikaanse schaakmeester - ze werd indertijd Mona Lisa genoemd - nam in 1962 deel aan het eindejaarstoernooi van Hastings. Na vijf ronden trok ze zich geheel onverwacht terug. Ze verontschuldigde zich met de woorden: 'Ik ben verliefd geworden en kan me niet langer concentreren'

De 17-jarige Bobby Fischer maakte in 1960 op een toernooi in de Argentijnse hoofdstad Buenos Aires iets gelijkaardigs mee. De op gebied van kledij en dergelijke eertijds nonchalante Bobby zag er toen ineens ongewoon verzorgd uit. Hij liet zich een modieuze haarsnit aanmeten, verscheen in maatpak en stropdas in de toernooizaal, maar speelde voor zijn doen erg zwak en eindigde verrassend pas zestiende op twintig deelnemers. Oorzaak: Bobby was verliefd. Er werd gefluisterd dat enkele jaloerse collega's hadden samengelegd om een Argentijnse jongedame ervan te overtuigen om Bobby het hoofd op hol te brengen...

Van de Cubaan José Raoul Capablanca (wereldkampioen van 1921 tot 1927) werd gezegd dat hij een schaakmachine was, vanwege zijn vrijwel foutloze spel. Gedurende ruim tien jaar was hij haast onklopbaar. Overigens stond hij bekend als een Don Juan. Overal waar hij zich vertoonde, werd Capablanca omringd door een schare bewonderaarsters.

Op een gegeven moment speelde hij in 1929 in Karlsbad tegen de Duitse grootmeester Sämisch. De eerste negen zetten gingen als volgt: 1. d4 Pf6 2. c4 e6 3. Pc3 Lb4 4. a3 Lxc3+ 5. bxc3 d6 6. f3 e6 7. e4 Pc6 8. Le3 b6 9. Ld3. Toen betrad Capablanca's echtgenote geheel onaangekondigd de toernooizaal, terwijl op Capa's hotelkamer een van zijn vele vriendinnen vol ongeduld op hem zat te wachten. Capablanca schrok zo hevig van de komst van zijn vrouw dat hij 9. ... La6?? uit zijn vingers liet glippen en na 10. Da4+ prompt een stuk verloor. De Cubaan zwoegde nog uren lang dapper door en gaf pas op de 63ste zet op, waarmee hij voor het eerst in lange tijd nog eens een partij verloor.

Je kunt natuurlijk ook stevig uit de bocht gaan zonder een zet te doen. Een voorbeeld van wat je een hoffelijke blunder zou kunnen noemen, is het gebeuren in de laatste ronde van het Amerikaans kampioenschap van 1963. Bisguier en Fischer stonden samen op kop en speelden de beslissende partij tegen elkaar. Op een gegeven moment begon Fischer erg lang na te denken. Bisguier keek op en zag dat zijn tegenstander ... in slaap gevallen was. Fischer had nog slechts een half uurtje bedenktijd over voor hij de tijdslimiet zou overschrijden. In zijn eigen woorden deed Bisguier toen 'een wel heel erg slechte zet': hij wekte Bobby, die na enkele geeuwen verder speelde en zijn vijfde Amerikaanse titel binnenrijfde.

Wat er ook van zij, vooral als er grote belangen op het spel staan, zie je schakers de fouten opstapelen alsof het hen juist daar om te doen is. Het aantal onverklaarbare blunders dat in de eindfase van matches om het wereldkampioenschap gemaakt wordt, ligt ongewoon hoog. Ook het voorbije kampioenschap van de Verenigde Staten werd beslist door enkele forse blunders. In de finale over vier partijen stonden de grootmeesters Benjamin en De Firmain tegenover elkaar. Dit was de eerste partij:

Wit: Benjamin Zwart: De Firmain 1. e4 c5 2. Pf3 d6 3. Lc4 Pf6 4. d3 Pc6 5. c3 g6 6. 0-0 Lg7 7. Pbd2 0-0 8. Te1 e5!? 9. Lb3 h6 10. Pc4 Le6 11. h3 Kh7 12. Pe3 d5! 13. Pg4 Pxg4 14. hxg4 Dd7!? 15. g5 h5 16. exd5 Lxd5 17. Le3 b6 18. Lxd5 Dxd5 19. Da4 Tfd8 20. Tad1 Tac8 21. Lc1 Kg8 22. Td2 De6 23. Dc4 Td5 24. Tde2 Tcd8 25. Te3 Dd7 26. De4 Pe7 27. T3e2 Pf5 28. c4 Txd3 29. Pxe5 Lxe5 30. Dxe5 Pd4 31. Te3 Pc2? (Txe3!) 32. Txd3 Dxd3 (Het ziet er nog steeds beroerd uit voor wit, maar dit is slechts schijn, want zwart heeft de voorbije zetten zijn voordeel teloor laten gaan. Na de vrijwel gedwongen zettenreeks 33. b3! Pxe1 34. Lb2 Td4 35. Lxd4 en 36. Dxe1 is remise onvermijdelijk. In plaats daarvan glijdt Benjamin uit over een bananenschil:) 33. Tf1??

33. ... Dxf1+! 34. Kxf1 Td1+ 35. Ke2 Te1+ 36. Kd2 Txe5 37. Kxc2 Te2+ en wit geeft op.

De twee volgende partijen werden remise. In de laatste partij kreeg Benjamin een gouden kans:

Wit: De Firmain Zwart: Benjamin 1. e4 g6 2. d4 Lg7 3. Pc3 d6 4. f4 Pc6 5. Le3 Pf6 6. h3 e6 7. g4 0-0 8. Lg2 Pe7 9. Dd2 b6 10. Pge2 Lb7 11. 0-0 c5 12. Tad1 Dc8 13. Pg3 cxd4 14. Lxd4 Pc6 15. Lf2 La6 16. Tfe1 Td8 17. Pce2 Dc7 18. Pd4 Pxd4 19. Lxd4 e5 20. Lc3 exf4 21. Dxf4 Pe8 22. Lxg7 Pxg7 23. c3 Pe6 24. De3 Tac8 25. Pf5? Lb7? (Het zoveelste bewijs dat je je tegenstander nooit blindelings mag geloven, ook al heet-ie Kasparov. De zwartspeler vertrouwde er ongetwijfeld op dat zijn tegenstander het offer goed had nagerekend en dat het correct was. Ten onrechte: na 25. ... gxf5! 26. exf5 Pg7 27. f6 Pe6 28. Td5 Lc4 29. Th5 d5! 30. Dh6 Ld3! 31. Te4 Lxe4 32. Lxe4 Dg3+ 33. Lg2 Dd3 slaat zwart de aanval af.) 26. Pd4 Dc5 27. Pxe6 fxe6 28. Dxc5 bxc5 29. Kf2 Kf7 30. Ke3 g5 31. Lf3 h6 32. Txd8 Txd8 33. Td1 Txd1 34. Lxd1 Kf6 35. c4 Ke5 36. Lc2 Lc6 37. a4 a6 38. b3 b5 39. a5 bxc4 40. bxc4 Le8 41. Ld1 Lc6 42. Lc2 La8 43. Ld3 Lb7 44. Lb1 Lc8 45. Lc2 Ld7 46. Lb3 Kf6 47. Lc2 Lc6 48. Ld1 en remise, waardoor De Firmain Amerikaans kampioen 1998 werd.

De individuele uitslagen van de vijfde ronde. KGSRL-Bosvoorde 7,5-0,5: Lemmers-Geenen 0,5-0,5; Van der Stricht-Lacroix 1-0; De Wit D.-Van Uytven 1-0 FF; Schalkx-Bernard 1-0 FF; Goormachtigh-De Villers 1-0; Meulders-Callier 1-0 FF; De Wit M.-Lucet 1-0 ; Gregoir-Philippe 1-0 FF.

Jean Jaurès-Rochade 1,5-6,5: Groffen-Tsjoetsjelov 0,5-0,5 ; Krijgelmans-Winants 0-1; Van Beek-Kisjnjov 0-1; Riemens-Ahn 0-1; Demeyer-Meessen 0,5-0,5 ; Van Theemsche-Plumanns 0-1; Tack-Bergmans 0,5-0,5; De Ridder-Rössler 0-1.

CREB-Ans 6-2 : Van Houtte-Gulbas 0-1 ; Johannes-Goossens 0,5-0,5 ; Kerkhof-Hautot 0,5-0,5 ; Luminet-Behl 1-0; Duhayon-Fleisch 1-0; Spanoghe-Honhon 1-0; Metioui-Atmaca 1-0; Blommaert-Slechten 1-0.

Deurne-Leuven 3-5: Tolk-Claesen P. 1-0; Sadkowski-Vanderwaeren 0,5-0,5 ; Weemaes-Claesen J. 0,5-0,5 ; Penson-Praet 0,5-0,5 ; Fuderer-Van Mechelen 0-1; Schuermans-Craps 0,5-0,5 ; Braspenning-Van Hul 0-1; Moeyersons-Vermeulen 0-1.

Eupen '47-KGSRL II 3,5-4,5: Schebler-Abolianin 0-1; Kern-Gommers 0-1; Van Wessel-Tabak 0-1; Thirion-Deleyn 0,5-0,5 ; Defize-De Bruycker 1-0; Renet-Van Leeuwen 1-0; Schumacher-Mauqoy 1-0; Becker-De Man 0-1.

Anderlecht-KASK 4-4 : Mohandessi-Cuypers 0-1; Tondivar-Dutreeuw 0,5-0,5 ; Henris-Knoppert 1-0; De Wachter-Docx 1-0; Tonoli-Van Herck 0-1; Faybisch-Lavrenov 0-1; Beeckmans-Talon 1-0; Uhoda-Baekelandt 0,5-0,5.

1. La3! Dxa3 (1. ... De8 2. Dc7+ Kg8 3. Le7 Pg4 4. Dd7 is nauwelijks beter.) 2. Ph5+! gxh5 (2. ... Kh6 3. Pxf6 Dc1+ 4. Kf2 Dd2+ 5. Kg3 Dxc3+ 6. Kh4 Dxd4+ 7. Pg4+!) 3. Dg5+ Kf8 4. Dxf6+ Kg8 5.e7! Dc1+ 6. Kf2 Dc2+ 7. Kg3 Dd3+ 8. Kh4 De4+ 9. Kxh5 De2+ (9. ... Dg6+ 10. Dxg6+ hxg6+ 11. Kxg6 en 12. e8D mat) 10. Kh4 De4+ 11. g4 De1+ 12. Kh5 en zwart geeft op.

Van Popiel-Marco (1902) Wit: Kh1, Dd3, Td1, Lb1, Pf5, pia2, e4, g2, h2. Zwart: Kh8, De5, Td7, Lb7, Ld4, pia6, b5,g7, h6.

De Weense meester Georg Marco was rond de eeuwwisseling een bekend journalist en een speler van respectabele sterkte. Hij heeft echter onsterfelijkheid verworven vanwege één zwak moment: het opgavediagram van vandaag. Hierin geeft Marco op, tot groot jolijt van vele schakersgeneraties na hem. De penning van de loper op d4 ziet er zorgwekkend uit, maar in feite kan zwart aan zet eenvoudig winnen. Op welke manier?

Wouter Janssens