Als sneeuw voor de zonDe skipassen zijn gedrukt, de pistes liggen er kraaknet bij en de schnaps staat koud. Het enige waarop de ski-industrie zich niet heeft voorbereid is de warmste winter sinds 1.300 jaar.

Door Peter Popham

Ze noemen het la ponte dell'Immacolata, het lange weekend dat begint bij het feest van de onbevlekte ontvangenis op vrijdag 8 december en dat voor een groot deel van katholiek zuiders Europa traditioneel gehuld is in sneeuw. Elk jaar weer is dat het weekend waarop de skiërs in Europa de kelder in duiken om hun latten, stokken, laarzen en pakken af te stoffen, alles wat ze bezitten in de auto te proppen en de hellingen op te zoeken voor hun eerste uitstap van het seizoen.

Dit jaar had het precies zo kunnen gaan. Het begon deze week her en der in de Alpen eindelijk te sneeuwen. Waterige sneeuw was het, die op uitzonderlijk warme grond viel, maar hij was wit en vrij zacht en als hij bleef vallen, zou de skibu- siness weer opgelucht ademhalen na een van de ergste (lees: zachte), afschuwelijkste (lees: heerlijke), droogste en warmste vroege winters ooit.

Maar de sneeuw bleef niet vallen. Verreweg het grootste deel van de Alpenpistes zijn nog altijd gesloten.

De winter in Zuid-Europa is tot dusver allesbehalve een winter geweest. Het is de warmste "in 200 jaar, sinds de metingen", zegt Luca Mercalli, Italiës beroemdste weerman en voorzitter van de Italiaanse Meteorologische Vereniging. Andere klimatologen zeggen dat de Alpen de hoogste temperaturen in 1.300 jaar beleven.

De vooruitzichten van de ski-industrie zijn somber. Zelfs als de hemelsluizen de volgende dagen opengaan, dan nog zal de schade erg groot zijn. De hotels in de Alpen, in Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland maar ook in Italië en de Pyreneeën hebben veel te weinig boekingen gekregen. Federalberghi, de Italiaanse vereniging van hoteluitbaters, zegt dat de financiële schade tot nog toe op 600 miljoen euro geraamd wordt.

Het internationale wedstrijdseizoen is volledig in de war gestuurd. De wereldbekerwedstrijden voor mannen in Val d'Isère in de Franse Alpen die dit weekend moest plaatsvinden, zijn afgelast. Vandaag wordt beslist of de vrouwenwedstrijden van 16 en 17 december kunnen doorgaan. De wereldtop in het biatlon blies vorige weekend verzamelen in het Oostenrijkse dorp Hochfilzen voor een belangrijke wedstrijd, maar er was geen sneeuw. Liever dan de wedstrijd af te gelasten reden de inwoners vijf dagen lang sneeuw van de Grossglockner, de hoogste berg in Oostenrijk, met een vrachtwagen naar beneden, zodat de wedstrijd toch kon doorgaan.

In Frankrijk hopen ze zoals overal op een snelle kentering. "Er zijn ons voor dit weekend sneeuwbuien beloofd op de pistes boven 1.500 meter", zegt een toerismeverantwoordelijke in het skigebied rond Chamonix. "In een normaal jaar zie je rond dit tijdstip sneeuw in het dal, maar eigenlijk zijn er geen normale jaren meer. Elk jaar verschilt van het vorige. Vorig seizoen bijvoorbeeld was erg koud in het eerste deel van het seizoen, met veel sneeuw." Vorige winter lag er op de Grossglockner 8,7 meter sneeuw en was er de hevigste sneeuwval in jaren.

Maar dit jaar heeft iedereen weer met beide voeten op de grond gezet; tot begin deze week waren de Italiaanse Alpen een sneeuwvrije zone. "Momenteel is er zo goed als geen sneeuw in onze Alpen", zegt Mercalli. "Normaal gezien moeten we minstens 70 centimeter hebben op 2.500 meter hoogte, maar op vele plaatsen is er niets, de fortuinlijkste locaties hebben tien centimeter."

De temperatuur zit 2 tot 2,5 graden boven de normale waarden. "Sneeuw is per definitie een onregelmatig verschijnsel", zegt Mercalli. "Er is geen constante; het ene jaar is er weinig, het andere veel, het ene jaar komt ze vroeg, het andere laat." Maar vroeger had je misschien één jaar met weinig of late sneeuw per decennium, nu is het één op de twee jaar. "In de Alpen legt de herfstsneeuw de fundamenten, waarna de koude de sneeuwlaag intact houdt. Maar vandaag ontbreken zowel de sneeuw als de koude."

En dit is nog maar het begin. Volgens recent onderzoek van Mercalli kan skiën in Italië onder de 2.000 meter over twintig jaar wel eens onmogelijk zijn. En dat proces zal zich doorzetten: tussen 2030 en 2050 zal er alleen op hellingen boven 1.600 en waarschijnlijk zelfs boven 2.000 meter geskied kunnen worden als gevolg van de voortdurend stijgende wintertemperaturen en de afnemende sneeuwval.

Dat betekent dat de lagere hellingen van sommige van de beroemdste skioorden in het land niet meer gebruikt zullen kunnen worden, zoals Bormio, waar vorig jaar het wereldkampioenschap skiën plaatsvond, en Cortina d'Ampezzo, Italiës meest blitse skigebied. De laagstgelegen hellingen van beide gebieden bevinden zich op ongeveer 1.220 meter hoogte.

De winternachten in vele skigebieden worden ontsierd door het geloei van sneeuwkanonnen, want de mens gebruikt machines om aan te vullen wat de natuur ons niet langer in voldoende mate levert. Mercalli waarschuwt echter: de kanonnen, die op steeds meer skipistes in de Alpen miljoenen waterdruppels afvuren in de vrieslucht, zijn geen langetermijnoplossing voor het probleem. "Als je rekening houdt met de economische kosten, om nog maar te zwijgen over de ecologische kosten van die sneeuwmachines", schrijft hij, "dan is die strategie onhoudbaar."

Volgens Mercalli vereist de ingebruikname van die machines een investering van 140.000 euro voor elke hectare die met sneeuw bedekt moet worden. Daarbovenop komt nog eens 3 tot 5 euro voor elke vierkante meter sneeuw. De machines verbruiken een enorme hoeveelheid elektriciteit - 3,5 kilowattuur per kubieke meter sneeuw - en een kubieke meter water voor elke 2 tot 2,5 kubieke meter sneeuw.

Los van de kosten is er nog het simpele feit dat de sneeuwmachines gewoon niet werken als de temperatuur niet lager is dan vier graden onder nul. Mercalli voorspelt dat de gemiddelde wintertemperatuur in de Val d'Aostastreek tegen 2050 boven 1,8 graden Celsius zal stijgen. "Waar de sneeuwkanonnen al geïnstalleerd zijn is het verstandig ze zo lang mogelijk te blijven gebruiken", schrijft hij. "Waar ze nog niet geïnstalleerd zijn, is het echter niet raadzaam ze te plaatsen."

Mogen we verwachten dat de ellendige flop die de winter tot dusver geweest is de schok zal teweegbrengen die de industrie nodig heeft? "Sommige mensen investeren nog altijd veel geld in skigebieden", zegt Mercalli. "Misschien krijgen ze door de cijfers van de laatste dagen hun verstand terug. Tot nog toe zijn privé-investeerders doorgegaan omdat de mensen wilden betalen. Maar zodra ze daar vraagtekens bij zetten, zullen er dingen veranderen, want die skigebieden uitbaten kost enorm veel geld. Nu is het belangrijk nieuwe bronnen van inkomsten te vinden en alternatieven te creëren voor de monocultuur van het skiën."

Gelukkig is de opwarming van de aarde geen complete ramp voor de bergen. De landbouw zal productiever zijn op hoge hoogte en de regio zal aantrekkelijk worden voor toerisme in de zomer. Alleen het skiën in de winter zal een stuk minder zijn.