Als het aan China ligt, wordt de definitie van democratie herschreven

Wat is democratie, en wie heeft het recht dat te bepalen? Die vraag werd de voorbije week alom door de Chinese overheid gesteld en – niet toevallig – ook beantwoord. Peking probeert de door de VS georganiseerde Democracy Summit onderuit te halen door een nieuwe definitie van democratie naar voren te schuiven. Het is een woordenstrijd met potentieel verstrekkende gevolgen.

“Sommigen in het Westen beweren dat er geen democratie is in China en dat de Communistische Partij van China autocratisch is”, zei viceminister van Buitenlandse Zaken Le Yucheng afgelopen zaterdag op de Dialoog voor Democratie, een inderhaast bijeengeroepen Chinees alternatief voor de Amerikaanse democratietop. “Dit laat hun vijandige intenties zien: ze gebruiken democratie als een middel tegen iedereen die het niet met hen eens is.”

De toespraak van Le Yucheng was een van de vele manieren waarop de Chinese overheid haar ongenoegen uitte over de Democracy Summit, die donderdag begon. Peking is niet uitgenodigd voor de virtuele bijeenkomst en het toenemende autoritarisme in China is een van de agendapunten op de top. Alsof dat nog niet genoeg was om Peking over de rooie te krijgen, dan wel de deelname van Taiwan, dat door China als een afvallige provincie wordt gezien.

China is niet de enige met kritiek op de Democracy Summit. Voor een bijeenkomst over waarden laat die behoorlijk wat realpolitik op zijn gastenlijst zien. Van de 111 genodigde landen zijn er volgens denktank Freedom House 29 ‘gedeeltelijk vrij’ en drie ‘niet vrij’. Bovendien is de Amerikaanse democratie zelf sterk verzwakt, tijdens en na de regeerperiode van Donald Trump. Sommige critici vragen zich af wat een land dat zijn eigen huis niet op orde heeft de rest van de wereld kan leren.

Nieuw criterium

Het zijn punten van kritiek die de Chinese Communistische Partij (CCP) dankbaar aangrijpt om haar eigen model te promoten, onder het mom van een academisch debat. In tal van toespraken, rapporten en open brieven opperden Chinese leiders deze week dat de VS niet het alleenrecht hebben om democratie te definiëren. Peking suggereerde meteen ook een nieuw criterium om democratieën te herkennen: worden de noden van de mensen er vervuld?

Niet geheel verrassend blijkt volgens de CCP-redenering het Chinese model de ware democratie. China houdt weliswaar geen vrije verkiezingen, maar de overheid weet via ‘een uniek systeem van consultatie’ wat de bevolking wil. “Wat China heeft, is een integrale socialistische democratie”, aldus Qin Gang, de Chinese ambassadeur in Washington, in een opiniestuk. “Het weerspiegelt de wil van het volk, past bij de realiteit van het land en geniet sterke steun van de bevolking.”

Dat Chinese leiders zichzelf democratisch noemen, is niet nieuw: het gaat dan om ‘democratie’ in marxistisch-leninistische betekenis, met de CCP als unieke vertegenwoordiging van het volk. Wel nieuw is dat dit soort alternatieve definities onder president Xi almaar assertiever naar voren worden geschoven. Peking probeert ook termen als ‘rechtsstaat’ en ‘mensenrechten’ te herdefiniëren en die newspeak bij de Verenigde Naties te introduceren, om zo bestaande rechten uit te hollen.

Multilateralisme

Ook nieuw is dat Xi ‘democratie Chinese stijl’ steeds uitdrukkelijker promoot als basis voor een nieuwe wereldorde. Tegenover de ‘Amerikaanse hegemonie’ wordt dan ‘democratie in internationale relaties’ gesteld, met win-winsamenwerking, harmonieuze co-existentie en echt multilateralisme. Klinkt goed, ware het niet dat China net zo goed als de VS zijn wil aan andere landen oplegt – niet met wapens, maar met consumentenboycots, handelssancties en cyberaanvallen.

Academici wijzen er overigens op dat ‘democratie’ in al de gangbare definities een duidelijke ondergrens heeft: er moeten vrije verkiezingen plaatsvinden, in een medialandschap dat verschillende standpunten toelaat. De CCP zegt de bevolking te consulteren via lokale verkiezingen, onlineplatformen en congressen, maar vergeet erbij te melden dat in al die consultaties het woord van Xi als enige waarheid geldt.

Het is een academische kritiek waar Chinese leiders zich weinig van aantrekken. Zij hebben hun punt rond de Top van de Democratie kunnen maken: voor al wie zich beter kan vinden in de alternatieve betekenis van ‘democratie’ is China het nieuwe machtscentrum.