‘Als dit zo blijft en de geiten gaan allemaal dood, dan sterven wij ook’: het gezin van Mary Ekwar (17) uit Kenia raakte alles kwijt door droogte

Terwijl vertegenwoordigers van 190 landen in Egypte onderhandelen over de klimaatcrisis, worden jongeren overal ter wereld nu al geconfronteerd met de gevolgen van extreem weer. De 17-jarige Mary Ekwar uit Kenia vertelt over wat de grootste droogte in veertig jaar aanricht.

“Ik dacht dat alles goed zou komen als ik zou trouwen met een rijke man die veel dieren heeft en een bruidsschat kan betalen. Mijn man betaalde 28 geiten voor mij, dus mijn familie was heel blij, maar toen kwam de droogte en raakten we alles kwijt.” Mary Ekwar (17) hijst haar baby op haar heup en trekt met één hand wat dierenvellen uit haar ronde hutje van takken op haar erf. “Kijk, dit waren de laatste dieren die zijn bezweken. Nu zijn we arm.”

Mary maakt zich op voor het ochtendritueel dat, zoals altijd hier in de droge Noord-Keniaanse provincie Turkana, begint met water halen bij de waterput. Mary’s vriendinnen staan haar al op te wachten met hun talrijke kleurige kralenkettingen om de nek en gele jerrycans op het hoofd. Terwijl de meisjes in een sierlijke stoet door de droge rivierbedding lopen, stopt Mary bij de basisschool om haar 1,5 jaar oude dochtertje Loyoto af te leveren. Onder de schaduw van een grote boom krijgen alle kleine kinderen daar een voedzame maaltijd; een initiatief van de katholieke kerk. Loyoto rent naar haar tante onder de boom terwijl de andere peuters en kleuters onder aanvoering van de schoolmeester een nette rij vormen voor de grote pan pruttelende pap.

Bij de waterput

Bij de put is het dringen, want ook voor de overgebleven geiten is dit de enige waterbron in de verre omtrek. De pastoralisten – veehoudende nomaden – in dit gebied zijn hard getroffen door de droogte die grote delen van Oost-Afrika al twee jaar teistert. Na vier seizoenen, waarin de regen uitbleef, is driekwart van het vee gestorven en dreigt voor zo’n 20 miljoen mensen in de regio hongersnood. Het is de grootste droogte in veertig jaar en zeker niet de laatste in Afrika, zeggen deskundigen. Tussen 2000 en 2019 werden liefst 134 perioden van droogte op het continent geteld, waarvan ruim de helft in de Hoorn van Afrika. De degeneratie van vruchtbaar land gaat volgens de UNCCD (de Conventie van de Verenigde Naties die verwoestijning tegengaat) in rap tempo, door verwoestijning maar ook door uitputting van grond door niet duurzame landbouwmethoden en bevolkingsgroei.

Rondom de takkenhutjes – manyatta’s – op Mary’s erf oogt het landschap niet eens al te droog. Enkele recente regenbuien hebben een groene waas achtergelaten over het land, maar in het dorp weet iedereen dat deze frisse grasscheuten binnen twee weken zijn verdwenen. Dan oogt de leefwereld van Mary en haar vriendinnen weer als een dor maanlandschap. En wat gaan ze dan eten? Nieuwe regen wordt nog niet meteen verwacht en nu al zijn alle voorraden op en rijzen de voedselprijzen ook nog de pan uit vanwege de oorlog in Oekraïne.

Bruidsschat

Als Mary terugkomt op het erf met water komen de geiten aangerend en verdringen zich om de waterbak. Ze bevrijdt twee pasgeboren geitjes uit hun hok om ze ook te laten drinken. Mary is bezorgd om de droogte en heeft gehoord dat er iets mis is met het klimaat. “Als dit zo blijft en de geiten gaan allemaal dood, dan sterven wij ook.” Voor haar dochter hoopt Mary op een betere toekomst en dus kan ze maar een ding doen en dat is doorgaan. “Als het me lukt om die kleintjes in leven te houden en het gaat weer regenen, dan verdubbelen de geiten snel in aantal en dan komt alles weer goed”, zegt ze, terwijl ze liefkozend kusjes geeft op de vlechtjes in het haar van dochter Loyoto, die op haar schouder in slaap dommelt.

In de schaduw van de bomen kijken de 16-jarige Roselyne en 18-jarige Isabel toe hoe Mary aan haar volgende dagtaak is begonnen. Met een lange stok trekt Mary dorre takken voor brandhout uit de boom, bij de zware takken klinkt bewonderend gejoel. In het nomadische Turkana is het huishouden een zaak voor vrouwen. Dragen en sjouwen is taboe voor mannen; die zijn volgens de traditie louter belast met het laten grazen van vee – soms noodgedwongen tot honderden kilometers verderop.

De vriendinnen vertellen dat ze hopen een rijke man aan de haak te slaan, net als Mary. Hoe meer kralenkettingen om de nek, hoe hoger je waarde en hoe hoger de bruidsschat, zo weten deze Turkana-meisjes. Een echt mooie bruidsschat is 100 tot 200 geiten en zo’n 20 tot 40 kamelen, maar iedereen begrijpt dat deze eisen vanwege de droogte wat naar beneden moeten worden geschroefd. “Nu is vijf of acht geiten ook wel goed”, denkt Roselyne, die giechelend vraagt of het bezoek niet wat meer kralenkettingen kan meebrengen. “Ik trouw graag zodat ik mijn familie kan helpen overleven.”

Training aan meisjes

Ook Mary’s familie moest het met een kleinere bruidsschat doen. De familie kreeg 28 geiten maar pas nadat de echtgenoot Mary al had geschaakt en bezwangerd. Nadat de familie Mary had teruggevonden, werd met de echtgenoot overeengekomen dat hij met haar zou trouwen en een aanbetaling zou doen voor de bruidsschat. “Ik ben de jongste van zes zussen en de enige met een bruidsschat, dus ik ben toch heel blij dat mijn ouders de vruchten hebben kunnen plukken van mijn huwelijk”, zegt Mary als ze op weg gaat naar haar moeder, die ze erg zegt te missen.

Op het erf van haar moeder enkele bergdalen – en uren lopen – verderop blijkt Mary’s moeder haar oma. Haar echte moeder die zich onopvallend op de achtergrond houdt, was zo jong toen ze zwanger werd van Mary dat ze de opvoeding aan haar moeder overliet. Als klein meisje mocht Mary even naar school, maar haar moeder – oma – haalde haar daarvan af toen ze na de dood van haar ‘vader’ Mary’s hulp nodig had bij het huishouden. Zoals in elk Turkana-gezin wordt het lot van de kinderen op die manier bepaald; in goede tijden is er school, in slechte niet. Voor jongens zonder oudere broers is er al helemaal geen keus: zij moeten al jong met het vee op stap om het nomadisch bestaan in de vingers te krijgen.

Hulporganisaties proberen de pastoralisten te overtuigen van het nut van school en geven trainingen aan meisjes als Mary om ook op andere manieren inkomsten te verwerven. Doel is om de kwetsbare nomadische veehouders bestand te maken tegen klimaatverandering. Mary ontving nog voor haar huwelijk een training en een startkapitaaltje van de Amerikaanse ngo Mercy Corp. om een voedselhandeltje op te zetten. Maar ze gaat nog slechts sporadisch naar de markt om zaken als suiker en mais te verhandelen, ze heeft geen energie en ook geen geld meer.

Mary’s droom

De volgende ochtend is iedereen slap van de honger, ook Loyoto is hangerig. Een maaltijd in de ochtend zit er sowieso al niet meer in, maar nu ook de suiker voor in de ochtendthee op is, is niemand meer op de been te krijgen. Een keer per dag probeert Mary nog een githerí te maken, een typisch Keniaanse maaltijd van bonen en mais. Onder een rieten afdakje verderop het erf ligt Mary’s schoonvader, ogenschijnlijk doodziek. Hij blijkt de avond ervoor te veel zelfgestookte alcohol te hebben gedronken, maar knapt langzaam op als hij op zijn rug in de brandende zon is gaan liggen, het hoofd steunend op het traditionele herderskrukje dat de pastoralisten altijd bij zich dragen. Mary gaat onverstoorbaar door met haar werk; de kleine geitjes moeten water krijgen en Loyoto moet snel naar de school voor haar gratis maaltijd. Mary’s echtgenoot, die het bezoek ontwijkt, is al vroeg vertrokken met de overgebleven geiten.

Mary had nooit gedacht dat het getrouwde leven zo zwaar zou zijn. Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat is ze bezig met het huishouden; drie keer per dag water halen, brandhout sprokkelen, eten zoeken en bereiden en het verzorgen van de kleine geitjes. Het is te veel werk voor één persoon, vindt Mary. Vroeger thuis deed ze hetzelfde werk maar dan samen met haar moeder. Een tweede echtgenote, zoals gebruikelijk is bij de Turkana, zou een uitkomst kunnen zijn. Maar ze weet niet of ze al bereid is haar man te delen. “Misschien als ons volgende kind wat groter is”, lacht ze verlegen.

Haar droom om rijk te worden is niet uitgekomen. “Het leven is hard”, zegt Mary zachtjes terwijl ze een vuur aanmaakt voor de avondmaaltijd. “We hadden alles en nu helemaal niets. Maar we doen ons best. Als we dit overleven, breken er vast weer betere tijden aan.”

Dit verhaal kwam tot stand dankzij Mercy Corp., dat actief is in de Turkana-gemeenschap. Vluchten werden gecompenseerd via het Fair Climate Fund.