‘Als de waarheid hard is, dan is ze hard’: hoe moet het verder met assisen, nu zaak-Julie Van Espen achter gesloten deuren plaatsvindt?

Het assisenproces tegen Steve Bakelmans voor de moord op Julie Van Espen gaat op vraag van de burgerlijke partijen verder zonder publiek. Intussen ligt er een wetsvoorstel op tafel om zedenzaken in de toekomst altijd achter gesloten deuren te voeren. Heeft assisen nog wel een toekomst?

Wat Steve Bakelmans maandag in het assisenhof verklaard heeft over de verkrachting van en de moord op Julie Van Espen, zult u hier niet lezen. Op vraag van de burgerlijke partijen wordt het volledige assisenproces achter gesloten deuren gevoerd. “Het belang van het privéleven van de slachtoffers primeert boven de openbaarheid van de zitting”, aldus het tussenarrest dat de gesloten deuren beval.

Zowel de aanklager als de advocaten van de verdediging hadden zich niet verzet tegen een assisenproces achter gesloten deuren. “Wij denken dat deze zaak van maatschappelijk belang is, maar we begrijpen de vraag van de familie en gaan ons daar dan ook niet tegen verzetten”, zei Dimitri de Béco, advocaat van Bakelmans.

In het tussenarrest verwees het hof naar de wettelijke bepalingen die de behandeling achter gesloten deuren toelaten. Zo biedt een wet uit 1989 slachtoffers van verkrachting meer bescherming van hun privéleven. Pers en publiek moesten na de beslissing meteen de zaal verlaten.

Verkeerd signaal

Voor Walter De Smedt, strafrechter op rust, is dat “een totaal verkeerd signaal in een zaak die de maatschappij zo beroerd heeft”. “Assisen wordt hier ontdaan van een van haar belangrijkste principes: openbaarheid is een van de essentiële elementen van een eerlijk proces. Justice must be seen to be done”, zegt hij.

Wat dan met de waardigheid van Julie Van Espen, die de nabestaanden beschermd willen zien? “Als de waarheid hard is, dan is ze hard”, vindt De Smedt. “Ik heb als onderzoeksrechter en als strafrechter voortdurend zulke miserie gezien. De grote vraag is: wat kan je erop tegen hebben dat de strafprocedure transparant verloopt?”

Advocaat Jef Vermassen vreest dat deze beslissing mogelijk het pad zal effenen om assisenprocessen in de toekomst vaker zonder publiek te voeren. “Ik sluit niet uit dat die vraag na deze beslissing vaker gesteld zal worden”, zegt hij.

Kritisch rapport

De discussie over de openbaarheid van zedenzaken woedt al langer, maar het is uitzonderlijk dat een assisenzaak volledig achter gesloten deuren wordt gevoerd. In het verleden werd het nog maar een paar keer toegestaan, telkens in zware zedenzaken.

De moord op Julie Van Espen bracht een en ander in een stroomversnelling. Na het kritische rapport van de Hoge Raad van Justitie over de manier waarop de eerdere verkrachtingszaak van Steve Bakelmans werd aangepakt, schreven haar ouders een open brief met voorstellen tot verbetering van de aanpak van seksueel geweld. Daarin vroegen ze onder meer dat alle zedenzaken voortaan achter gesloten deuren zouden worden behandeld.

Vandaag ligt er in de commissie Justitie een wetsvoorstel op tafel waarin het principe van openbaarheid in zedenzaken wordt omgekeerd. Volgens dat voorstel zouden seksuele misdrijven voortaan achter gesloten deuren worden behandeld, tenzij een van de partijen de openbaarheid vraagt. “Dat voorstel geldt voor correctionele zaken, maar ook voor assisen”, zegt Stefaan Van Hecke (Groen).

De Vlaamse Vereniging voor Journalisten (VVJ) kant zich uitdrukkelijk tegen het wetsvoorstel. “Besloten justitie moet een hoge uitzondering blijven”, zegt nationaal secretaris Pol Deltour.

Sensatie

Ook advocaat Jef Vermassen is bezorgd. “Een deel van het publiek is geïnteresseerd in sensatie in plaats van informatie, en met dit voorstel wil men dat voyeurisme indijken. Ik begrijp dat, maar de openbaarheid is wel de democratische garantie dat alles correct verloopt. Dat kunnen we niet zomaar overboord gooien.”

Luc Hennart, jarenlang voorzitter van de Franstalige rechtbank van eerste aanleg in Brussel, noemt het voorstel “onaanvaardbaar”. “Met dit voorstel wordt een van de pilaren van ons democratisch systeem omvergezaagd”, zegt hij. “Als we alle zedenzaken achter gesloten deuren zullen voeren, zal het niet lang duren voor er vraagtekens geplaatst worden bij wat daar gebeurt. Niet dat er daarom dubieuze zaken zouden worden beslist, maar men moet iedereen wel de toelating geven om de debatten te kunnen volgen. Stel dat het proces-Bernard Wesphael (de Waalse politicus die werd vrijgesproken voor de moord op zijn partner, ELB/BST) achter gesloten deuren had plaatsgevonden, zouden complottheorieën nadien vrij spel krijgen.”

Een verandering van de wet zou dus problematisch zijn, vindt Hennart. De uitspraak om het assisenproces over de zaak-Julie Van Espen achter gesloten deuren te voeren, is dat volgens de oud-magistraat niet. “Het is niet omdat een assisenzaak één keer die richting uitgaat, dat het altijd zo zal zijn. Eén zwaluw maakt nog geen lente. In mijn ervaring vinden slachtoffers de openbaarheid van rechtspraak meestal heel belangrijk.”

Op het proces-Julie Van Espen gaan de deuren pas volgende week weer open, als de jury zich heeft uitgesproken over de schuldvraag. De bekendmaking van de uitspraak over de schuld is wel publiek. Daarna volgt het debat over de straf. Daarin komen de burgerlijke partijen niet meer aan bod. Enkel de openbare aanklager en de verdediging van Steve Bakelmans zullen daarover pleiten. Die pleidooien zijn wél openbaar, net als de uitspraak over de strafmaat.