Almachtig rekenwonder

Luc Coene, die op 10 maart met pensioen gaat als gouverneur van de Nationale Bank, wordt op 11 maart opgenomen in de toezichtsraad van de Europese Centrale Bank (ECB). Van Brussel naar Frankfurt. Een écht pensioen is nog niet voor meteen.

Ooit komt zijn buste in de lange gang van de Nationale Bank te staan, met wit marmer en een dikke tapijten loper. De stenen erehaag van zijn voorgangers is Luc Coene al vele malen gepasseerd. En volgens vertrouwelingen heeft hij een wat ambigue relatie met dat decorum. Hij is zelf een sober persoon. Woont in Tervuren in een eenvoudige villa, aan de rand van een groene zone. Een straat met netjes geschoren hagen en grasperken. Wars van extravagante of exquise verleidingen, maar wel doordrongen van enige luister. Als centraal bankier is hij oppermachtig, discreet als het hem uitkomt. Verantwoording, dat is voor de mindere goden.

"Hij is nog niet zo lang gouverneur van de Nationale Bank, en toch lijkt het alsof hij dat altijd geweest is. Een mooier compliment kan ik hem allicht niet geven", zegt minister van Staat Herman De Croo, wiens levensloop die van Coene al meer dan een kwarteeuw doorkruist.

"Hij is behept met dat beetje eigenzinnigheid van de geleerde wetenschapper", zegt De Croo. "Hij is een relict van een oude politieke machtscultuur", weerlegt John Crombez (sp.a) het al te fluwelen beeld dat geschetst wordt.

Weinig vrienden

Luc Coene behaalde na zijn studie economische wetenschappen (UGent) nog een postgraduaat Europese Economische Integratie aan het Europacollege in Brugge. Die kweekvijver van Europa's bestuurlijke elite heeft, vergelijkbaar met de Franse énarques (netwerk van oud-studenten van Ecole Nationale d'Administration), een rist grote namen voortgebracht. Het netwerk heeft zijn tentakels bij de Europese Commissie, de OESO, tot het Internationaal Monetair Fonds (IMF), een instelling waar Coene eind jaren zeventig naartoe trok.

Zijn adresboekje is gevuld met namen van de groten der aarde. Javier Solana, voormalig secretaris-generaal van de NAVO, Mario Monti, ex-premier van Italië, Christine Lagarde (IMF) en - uiteraard - Mario Draghi (ECB).

"Hij is het type dat onzichtbaar in een kamer zit, maar van wie je toch voelt dat hij er is", zegt Herman De Croo. Iemand anders stelt dat hij ontzag inboezemt. "Ontzag én angst, hij maakt een intimiderende indruk, zelfs op de grote namen uit de politiek en financiële wereld."

Het valt inderdaad op hoeveel mensen die hij in de drie decennia heeft gekend, liever anoniem blijven als we hen bellen voor dit portret. "Een balorige, maar geniale man met grote verantwoordelijkheidszin", zegt een captain of industry. "Ik ben een kameraad, geen vriend. Veel vrienden heeft hij niet, dat strookt niet met zijn karakter."

Bijzondere tandem

Luc Coene, die zelf ook liever niet meewerkte aan dit portret, zette z'n eerste stappen in 1973 bij de Nationale Bank, waar hij samen met Jan Smets startte. Diezelfde Smets die hem nu als gouverneur zal opvolgen. De ambitieuze Coene wou echter vanuit een breder perspectief de economie en het monetaire beleid volgen. Dus trok hij naar het IMF in Washington, als assistent van Jacques de Groote die meer dan twee decennia lang de machtigste Belg was bij het IMF.

Het was wijlen Willy De Clerck die Coene terughaalde naar België. De Clerck had in Coene een sluimerend talent ontdekt, toen hij als voorzitter van het Interimcomité, het politieke beleidsorgaan van het IMF, de jonge Belg bezig had gezien.

Coene moest kiezen tussen Washington, wat hem uitermate beviel, en zijn thuisland. Hij was inmiddels gehuwd, had kinderen, en het IMF beviel hem wel. Tobbend over wat hij zou doen, liep hij een jonge en slungelachtige kathedralenbestormer tegen het lijf. Guy Verhofstadt werkte als adviseur op het kabinet, de twee zouden een bijzondere tandem gaan vormen.

Als Verhofstadt na de verkiezingen in 1985 minister van Begroting wordt, neemt hij Coene mee. Tijdens de onderhandelingen voor de vorming van de regering Martens VI gaat het er erg onstuimig aan toe. "Verhofstadt had geen parlementaire ervaring, en vloog er redelijk onbezonnen in", herinnert een politicus zich. Luc Coene had voor hem honderd fiches gemaakt met daarop elke uitgave op de begroting die in aanmerking kwamen voor besparingen. Hij kwam uit op een bedrag van 7,5 miljard euro." Het zou Coene de bijnaam 'Rekenmachine van Verhofstadt' opleveren.

Tegenover hem aan de onderhandelingstafel zat de kabinetschef van Wilfried Martens. Diens naam: Fons Verplaetse. Het zou nooit echt meer goed komen tussen die twee.

Het is ook de tijd waaraan Verhofstadt zijn geuzennaam 'da Joenk' te danken heeft, uitgespuwd door Jef Houthuys, toenmalig sterke man van het ACV.

Kleine kantjes

Tijdens de zomer van 1988 - de derde staatshervoming moet worden uitgetekend - is het volop doorwerken. Op het kabinet van Verhofstadt geldt één regel: als de aankomst van de Tour de France in zicht komt, wordt er verzameld in het kantoor van woordvoerder Miguel Chevalier. Het decor: twee televisietoestellen, sigaren en likeur.

Als de liberalen bij de volgende verkiezingen uit de regering gebonjourd worden, keert Luc Coene terug naar de Nationale Bank. Het zal de minst prettige periode uit zijn professionele loopbaan worden. Gouverneur van de NBB is dan immers Fons Verplaetse, waarmee Coene ettelijke veldslagen had gevoerd als kabinetschef van Verhofstadt.

Maar de politiek en vooral de liberalen laten hem niet los. Samen met Dirk Van Mechelen, die later onder meer Vlaams minister van Financiën zou worden, gaat hij aan de slag om een nota te schrijven, als inspiratie voor het liberale congres van 1993. De PVV vervelde naar VLD. "We vertrokken van het idee om een nieuwe blik te werpen op onze sociale zekerheid", zegt Van Mechelen. "Luc Coene was de man van het cijferwerk, én van de ideeën. Het was echt pionierswerk, en het congres zorgde voor de nodige commotie", lacht Van Mechelen die met een vleug heimwee terugblikt op die periode. "Ik heb hem sindsdien nooit uit het oog verloren, en nog minder uit het hart."

Later zullen ze elkaar inderdaad nog kruisen, als tussen 1999 en 2003 Paars aan de macht is. Premier Guy Verhofstadt heeft aan zijn zijde Luc Coene geposteerd als kabinetschef, en tevens voorzitter van het directiecomité van de Kanselarij. "Het waren de dagen van de actieve welvaartstaat en de open debatcultuur", lacht een voormalig minister. Coene maakte indruk aan de onderhandelingstafel met zijn tabel waarin de belastingverlagingen, verhoogde sociale uitkeringen en de privatiseringen de basis zouden worden van de regering. "Verhofstadt was een harde werker, maar de details en de uitvoeringen liet hij over aan Coene. Die eiste daarbij een hoge graad van autonomie. Hij toonde zich vaak ook koppig en had weinig oor naar de verzuchtingen van andere ministers."

Ook niet voor de eigen ministers, overigens. Coene had geen goed oog in Rik Daems die destijds minister van Overheidsbedrijven was. De overheidsmanagers, zoals John Goossens (Belgacom), praatten liever met Coene, en omgekeerd. "Je wist dat je op de '16' moest zijn voor je dossiers", getuigt een voormalig manager." Voor een goed begrip, de '16', de ambtswoning van de premier, was tevens het kantoor van Coene. "Hij genoot veel respect, maar het was geen joviale man."

Dat Coene geen minister werd, is volgens verschillende bronnen zijn eigen keuze. "Hij had maar met zijn vingers moeten knippen of hij was minister van Financiën geworden. Maar hij wist heel goed dat hij veel meer macht had als kabinetschef."

Coene was ook hoofdrolspeler bij de privatisering van de luchthavenuitbater BIAC. En bij het faillissement van Sabena en de oprichting van SN Brussels Airlines was Coene eveneens onmiskenbaar aanwezig. Filip Van Rossem, het gezicht van de piloten die destijds actie voerden tegen de greep van Swissair op Sabena, zou later getuigen hoe hij door Coene op het matje werd geroepen. Hij kreeg allerhande verwensingen naar het hoofd, waarvan 'crimineel' nog de vriendelijkste was.

Ook journalisten konden al eens een tirade of dreigement van Luc Coene naar het hoofd krijgen, als ze iets hadden geschreven wat hem niet zinde. Herman De Croo: "Tja, hij heeft zoals iedereen zijn kleine kantjes". John Crombez, die hem al kent vanuit zijn periode als adviseur bij Johan Vande Lanotte: "Hij kan heel intimiderend overkomen. Coene heeft ook een zeker dedain over zich, alsof hij alleen de oplossingen heeft."

Marc Descheemaecker, voormalig topman van de NMBS: "Hij was feitelijk een minister op zich. Het is dan ook de meest verstandige en pragmatische persoon die ik ooit ben tegengekomen."

Descheemaecker botste nochtans ooit op een 'njet' van Luc Coene, toen hij de eerste keer in de running was voor de topbenoeming bij de NMBS. Na een heuse politieke koehandel was het Coene die de hele lijst van kandidaten, aangebracht door headhunters, in de prullenmand wierp en Karel Vinck smeekte om de merde op te lossen. Vinck bracht Descheemaecker binnen via de goederenpoot, en zou hem later opvolgen als CEO van de NMBS. "Bij elk gesprek dat ik heb gehad met Luc Coene leerde ik iets", zegt Descheemaecker, die vandaag voorzitter is bij Brussels Airport en De Lijn. "Het is een man voor wie ik grote bewondering heb."

Via zijn regeringswerk komt Coene ook in de raad van bestuur van de Koninklijke Muntschouw-burg terecht. Luckas Vander Taelen, voormalig politicus voor Groen! en jarenlang lid van die raad van bestuur is eveneens onder de indruk. "Als je hem niet kent, zou je denken: wat een introvert mannetje zit er daar. Tot hij één vraag stelt waarmee je meteen beseft dat hij het allemaal beter snapt dan de rest van de tafel", lacht Vander Taelen. "Hij mag de architect genoemd worden die De Munt uit woelig water loodste, en de instelling tot een voorbeeld maakte. Zonder enige toegevingen te doen aan de commercie."

Bankencrisis

De plotse dood van John Goossens, eind 2002, is een reality check voor Luc Coene, na vier wilde, roekeloze jaren bij Verhofstadt. De vele uren, de nachtelijke onderhandelingen, het begint slopend te worden.

Wanneer de zittende regering in 2003 de verkiezingen wint, zal Verhofstadt op zoek moeten naar een andere kabinetschef. Coene wordt beloond als vicegouverneur van de Nationale Bank. Een zekere periode van professionele rust breekt aan.

Daaraan komt abrupt een einde wanneer de financiële crisis losbarst. De crisis kwam halverwege 2007 in de Verenigde Staten aan de oppervlakte, maar het zou duren tot eind 2008 vooraleer de financiële brand ook hier toesloeg.

De grootbanken Dexia, Fortis en KBC komen één voor één in problemen. Het begin van een ongelooflijk slopende maand die begint op 26 september en eindigt op 27 oktober. In die korte periode wordt het hele Belgische bankenlandschap compleet herschreven.

De reddingsoperaties met miljarden overheidssteun, de nachtelijke onderhandelingen, vaak tegen de klok, de verkoop van onderdelen. En Luc Coene die als architect van dat alles het overzicht houdt, de lijnen uitzet, en het laatste woord heeft.

Hindsight, noemen de Engelsen het, wijsheid achteraf. De geschiedenisboeken zullen oordelen of Coene juist heeft gehandeld. Mensen die er toen bij waren, oordelen vandaag grotendeels positief.

André Bergen, voormalig topman van KBC: "Zeker gezien de moeilijke omstandigheden, en de enorme druk, bleef hij eigenlijk verbazend rustig. Hij zocht heel pragmatisch naar oplossingen, toonde daarbij weinig of geen emoties. Heel rationeel allemaal."

Het ultieme compliment voor Luc Coene neemt Bergen dan ook niet licht in de mond: "Ik heb me nadien vaak de vraag gesteld: wat als Coene er toen niet geweest zou zijn? Ik wil daar eigenlijk liever niet aan denken."

Het respect voor Luc Coene als voorzitter van de pilootgroep die door toenmalig premier Yves Leterme werd aangesteld om de financiële crisis te counteren, klinkt bij veel mensen door. Op dergelijke ogenblikken komt de kabinetschef in Coene weer naar boven, de spelverdeler die de bakens uitzet. Die niet bang is om te dreigen, te bluffen. Tegen de Nederlandse minister Wouter Bos, die hij in volle onderhandelingen om Fortis te redden, in het gezicht werpt dat hij chantage pleegt. Of de Franse top van BNP Paribas na ettelijke uren vergaderen overbluft dat ze mogen opkrassen, waarna ze alsnog overstag gaan met het ultieme voorstel dat om 2 uur 's nachts op tafel ligt. "Het zijn dagen van weinig of geen slaap, sandwiches en koude pizza", getuigt een aanwezige. "Hoe hij het volhield? Gewoon, extreem gefocust, powernaps en niks van alcohol."

Voor Coene is het zonneklaar dat de redding van de banken belangrijker is voor het land dan dat er iets voor de aandeelhouders wordt gedaan. Ook voor de toenmalige top van de respectievelijke banken toont Coene weinig of geen genade. "Dat is zijn typisch analytische en pragmatische kant. Wie een opmerking maakte over de juridische aspecten of met de vennootschapswet zwaaide, werd afgemeten op zijn plaats gezet. Allicht had hij het gelijk aan zijn kant."

Internationale stem

Het optreden van Luc Coene als crisisbeheerser levert hem uiteindelijk de kroon op zijn loopbaan op. In april 2011 wordt hij gouverneur van de Nationale Bank van België. Het levert hem meteen ook een plaats op in de raad van bestuur en de algemene raad van de Europese Centrale Bank (ECB), dat het Europese monetaire beleid uittekent. Alle centrale bankiers van de Europese lidstaten hebben daar zitting, maar Coene is met zijn 545.369 euro wel de best betaalde centrale bankier. Volgens indiscreties vanuit die omgeving telt Luc Coene aan de vergadertafel ook wel degelijk mee. "Not the size of the bank is what matters , it's the size of the man", klinkt het.

Michel Vermaerke, de topman van de federatie voor de financiële sector Febelfin, is niet verbaasd. "Hij heeft dan ook een lange staat van dienst, heeft politieke ervaring, en hij is gouverneur van een land met een uiterst internationaal financieel centrum. Die verschillende invalshoeken en zijn uitmuntende meertaligheid - hij spreekt vloeiend Nederlands, Frans en Engels - zijn onmiskenbare troeven." Ook zijn zeer sterk internationaal netwerk zou hem daarbij zeker geen windeieren leggen.

Als gouverneur liet hij een frisse wind waaien in de wat bedompte gangen van de NBB. Norbert De Batselier, tot eind vorig jaar directeur bij de NBB, zegt dat Coene een enorme werkkracht ventileerde. "Hij volgt alles op, komt in alles tussen, is omnipresent. Hij is een stimulans voor strategisch denken over de toekomst van de Bank."

Andere interne bronnen merken daarbij op dat Coene iets te vaak in zijn eentje werkt. Hij zou ook weinig tegenspraak dulden. "Van persoon tot persoon kun je van gedachten wisselen, maar hem in vergaderingen tegenspreken is not done."

Een beetje te ijdel

Naar de buitenwereld neemt Luc Coene al eens standpunten in die niet steeds gedragen zijn door het directiecomité of de Regentenraad. Vrij liberale standpunten, waarmee hij de indruk wekt dat dit het standpunt van de NBB is. In de Regentenraad, waar zowel werkgevers als vakbondsvertegenwoordigers zetelen, heeft hij daar al eens opmerkingen over gekregen. Ook toen hij bij de nationale staking van eind vorig jaar zijn misprijzen liet blijken, leverde dat hem een opmerking op.

"Eerlijk, het raakt zijn koude kleren niet", glimlacht een lid van de Regentenraad. "Hij schikt zich niet naar de politiek. Kijkt zelfs een beetje neer op de huidige generatie politici, en kent de politieke besluitvorming dan ook stukken beter dan de huidige generatie. Hij durft rigoureus te zijn, waar zijn voorgangers toch eerder diplomatisch bleven. Terwijl zijn voorgangers de minister van Financiën als hun overste beschouwden, kijkt Coene ernaar als zijn gelijke."

John Crombez verwoordt een beetje het algemene oppositiewerk: "Als directeur van de Nationale Bank moet hij zorgen voor stabiliteit. Hij kan niet aan politiek doen. En het feit dat hij zich daar niks van aantrekt, is eigenlijk problematisch. Ik heb er alle vertrouwen in dat Jan Smets een veel minder politieke gouverneur zal zijn."

Vriend en vijand zijn het over één ding eens. Luc Coene heeft zijn stempel gedrukt. Opvallend voor een leven in de schijnwerpers is de complete afscherming van zijn privéleven. Herman De Croo zegt dat dit een heel bewuste keuze is. "Zeldzaam zijn de mensen die bij hem thuis zijn geweest. Ik denk dat hij dat ook een beetje cultiveert, dat het deel uitmaakt van zijn hang naar credibiliteit."

Het is ook een van de redenen waarom hij nooit politicus wilde worden. "Hij kon dat niet, dansen naar de gunsten van de kiezer. Daarvoor is hij een beetje te ijdel." Het zeldzame dat hij over zichzelf blootgaf, is zijn liefde voor opera, het lichtere genre. Hij ruilde Wagner in voor Mozart, en Italiaanse belcanto. Een mensenmens is hij niet, zijn laatste pint op café dronk hij in zijn legertijd.

Zijn echtgenote Christiane Hanssens mag dan wel actief zijn als penningmeester van de lokale ouderenwerking Activplus, of ze haar echtgenoot meekrijgt op een daguitstap? Dirk Van Mechelen schatert het uit. "Ik hoop dat hij zijn memoires schrijft. Als historicus van opleiding zou ik die maar wat graag lezen."