Alles wat u moet weten over de grootste aanval tegen IS in Irak

1. Waar gaat het om?

Mosoel, de op een na grootste stad in Irak, is een van de resterende IS-bolwerken. De terreurgroep kon de stad in juni 2014 gemakkelijk veroveren, nadat Iraakse soldaten hun wapens lieten vallen en op de vlucht sloegen.

Later die maand maakte IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi in de stad zijn eerste en enige publieke optreden, toen hij Mosoel uitriep tot de Iraakse hoofdstad van het kalifaat. De overwinning betekende een kantelmoment voor de terreurbeweging, die in de maanden nadien verder kon oprukken en grote delen van Irak innam.

Sindsdien heeft IS veel terrein verloren, het resultaat een grondoorlog om belangrijke steden weer in te nemen en een luchtcampagne om leiders en inkomstenbronnen uit te schakelen. Mosoel is misschien wel het laatste resterende grote bolwerk van IS in Irak. Volgens schattingen van het Amerikaanse leger zijn er op dit moment nog 3.000 tot 4.500 IS-strijders aanwezig.

Gesterkt door meer dan twee jaar training en hulp door de Verenigde Staten, is het Iraakse leger nu vast van plan Mosoel terug te winnen op IS. Afgelopen nacht begon een massaal offensief om de stad te heroveren.

2. Wat is er vannacht gebeurd?

Troepen onder leiding van het Iraakse leger en de nationale politie zijn afgelopen nacht begonnen aan wat wellicht een chaotisch en langdurig offensief wordt om de op een na grootste stad in het land te heroveren. Zo'n 30.000 manschappen rukten op naar de rand van de bezette stad.

Voor de omsingeling van Mosoel wordt het leger bijgestaan door een bonte coalitie van strijdgroepen. Zo bevinden zich zo'n 5.000 Koerdische Peshmerga-strijders in de rand van de noord-Iraakse stad, geassisteerd door Amerikaanse adviseurs. Ook lokale soennitische strijders nemen deel aan het offensief, terwijl door Iran gesteunde sjiitische milities belast zijn met de taak om de gebieden ten zuiden van de stad veilig te stellen. Maar het zijn het Iraakse leger en de nationale politie, "en niemand anders", die de stad uiteindelijk zullen binnengaan, heeft de Iraakse premier Haider al-Abadi in een verklaring op televisie gemeld.

Intussen werden de eerste successen al gemeld: in enkele uren zouden al tien dorpen ten oosten van Mosoel ingenomen zijn. Volgens verschillende bronnen werpen ook de inwoners van Mosoel zich in de strijd, en zijn al meerdere voertuigen van IS in brand gestoken en werden wapens van de jihadisten gestolen. Die berichtgeving verifiëren, is echter zo goed als onmogelijk.

3. Waarom is Mosoel essentieel in de strijd tegen IS?

De door de VS geleide coalitie tegen IS heeft eerder al belangrijke overwinningen geboekt in Irak. De terreurgroep heeft recent een reeks verliezen geleden in haar zelfverklaarde kalifaat. Zoals gisteren nog, toen Syrische rebellen met de steun van Turkije en de Verenigde Staten militanten verdreef uit de Syrische stad Dabiq. De aanval op Mosoel "is de finale strijd", zei een woordvoerder van het Iraakse leger vandaag. "Dit is to be or not to be. De toekomst van Irak staat op het spel in Mosoel." Waarom?

Er zijn meerdere redenen.

Mosoel is gigantisch groot. Mosoel is Iraks grootste metropool na Bagdad. Toen IS in 2014 de controle over de stad greep, was dat een van de belangrijkste strategische overwinningen van de terreurgroep. Ze kreeg zo immers ook de controle over meer dan 2,5 miljoen mensen, die onderworpen werden aan de horror van IS. De afgelopen twee jaar vond er een massale exodus plaats. Vandaag telt de stad nog circa 1 miljoen inwoners, bijna zoveel als het Brussels Hoofdstedelijk Gewest.

In de hoogdagen van IS in de zomer van 2014 was 40 procent van het grondgebied van Irak onder controle van IS. Vandaag is dat nog 10 procent, met de grootste concentratie van bewoners in Mosoel. Een nederlaag in Mosoel zou dus de weg effenen voor verdere verliezen van resterend grondgebied in Irak, en de afbraak van zijn eigen 'Islamitische Staat'. De Syrische hoofdstad van IS, Raqqa, die met zo'n 200.000 bewoners veel kleiner is, zou bijvoorbeeld gemakkelijker heroverd kunnen worden als de bevoorradingsroutes vanuit Irak doorgesneden zijn.

Mosoel ligt vlakbij cruciale olievelden. Mosoel is een belangrijke handelsstad, niet ver van de Syrische en Turkse grens. Zonder Mosoel zou IS het met aanzienlijk minder strijders, wapens en voorraden moeten doen. Bovendien ligt de stad nabij enkele van de meest vitale olievelden van Irak, en een oliepijplijn die Turkije bedient. Als deze gebieden veiliggesteld kunnen worden, zou dat niet alleen de economie van Irak versterken maar ook de financiën van IS hard raken. Het is immers bekend dat de terreurgroep illegaal olie verkoopt om zijn operaties te financieren.

Mosoel is de 'culturele hoofdstad' van IS. Het is de plek waar IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi het kalifaat uitriep. Volgens Fawaz Gerges, auteur van ISIS: A History, wordt Mosoel sindsdien beschouwd als de "culturele hoofdstad" en het "kroonjuweel" van het kalifaat.

Mosoel is de thuisbasis van een ongeziene humanitaire crisis. De controle van IS over Mosoel heeft enorm bijgedragen aan de vluchtelingencrisis. Honderdduizenden mensen zijn de stad al ontvlucht. Door de stad opnieuw te bemachtigen, zou die vluchtelingenstroom ingeperkt kunnen worden.

De herovering van Mosoel is cruciaal voor de heropbouw van Irak. En niet in het minst voor het herstel van het leger, dat nog herstellende is van de historische mislukking in 2014. Anders dan in Syrië, waar IS terrein won op rebellengroeperingen, versloeg het in Mosoel het door de VS gesteunde Iraakse leger. Die overwinning werd gevolgd door parades en een groot vertoon van de veroverde tanks en wapens. Het leger kan deze opsteker dus goed gebruiken.

En dat leidt meteen tot de volgende prangende vraag:

4. Hoe groot is de kans op slagen?

Kan hetzelfde leger dat Mosoel twee jaar geleden verloor aan IS, de stad nu terugwinnen?

Massadeserties en interne rivaliteit bij IS en een toenemend verzet bij de inwoners van Mosoel hebben bijgedragen tot een gevoel van zelfvertrouwen binnen het Iraakse leger. Toch verwachten analisten en Iraakse en Amerikaanse functionarissen, omwille van het grote belang van Mosoel voor IS, een bittere strijd.

Het leger voorziet dat IS stevig weerstand zal bieden met booby traps, bomauto's en scherpschutters. Meer dan twee jaar hebben ze hun verdediging kunnen opbouwen door tunnels te graven en geïmproviseerde bommen te bouwen. Het Amerikaanse ministerie van Defensie waarschuwde vorige maand nog dat IS wel eens mosterdgas zou kunnen inzetten. Om daarop te anticiperen werden 50.000 gasmaskers uitgedeeld aan de soldaten.

Daarnaast is er de bezorgdheid dat wanhopige strijders zullen proberen inwoners als menselijk schild te gebruiken.

Intussen waarschuwen experten tegen voorspellingen van hoe de strijd zal uitdraaien. "Je werkt in een omgeving waar je vijand bereid is om alles te doen, niet alleen sterven", zei een officier met een lange staat van dienst in de strijd tegen IS. "Hij is bereid om burgers tot in de verste mate in gevaar te brengen."

Een ambtenaar van de regionale regering van Koerdistan zei dat het een gevaarlijk en onvoorspelbaar gevecht zou worden. "We verwachten tot zes maanden van huis-aan-huis-gevechten. Het wordt een lange, lange strijd."

Een IS-commandant heeft intussen in een interview via Facebook laten weten dat de terreurbeweging de tactische beslissing genomen heeft om Mosoel gedeeltelijk te verlaten en hun "menselijke middelen" terug te roepen naar Syrië om hun basis te verstevigen. "Er komt geen grote epische strijd in Mosoel", klinkt het. "De tactiek is nu hit-and-run."

Mocht het Iraakse leger Mosoel heroveren, dan is de strijd nog niet gestreden. Het is dan aan Bagdad om de stad in handen te houden, de infrastructuur herop te bouwen en te bewijzen dat het Mosoel effectief kan besturen. Afgaande op de inspanningen om Tikrit en Ramadi herop te bouwen, is dat geen evidentie.

5. Hoe wil Irak Mosoel heroveren?

De strijd om Mosoel zal naar verwachting in verschillende fases verlopen. Zoals bij de herovering van Ramadi in december zullen de Iraakse troepen de stad vermoedelijk eerst omsingelen en isoleren, om dan hun kring rond de stad geleidelijk te verkleinen en uiteindelijk Mosoel binnen te dringen. Dat proces kan maanden duren.

Amerikaanse strijdkrachten zouden in een dergelijke situatie zeer snel naar het hart van de stad oprukken, aldus The New York Times, zoals ze deden bij hun aanval op Bagdad in 2003. Maar de Iraakse troepen, die niet dezelfde steun en medische voorzieningen hebben op het strijdveld, zijn doorgaans veel voorzichtiger in hun operaties.

Anders dan bij eerdere gevechten om IS uit Iraakse steden te weren, is het de eerste keer dat de diverse gewapende groepen werd opgedragen om samen te werken. De uiteindelijke aanval zal uitgevoerd worden door de Iraakse antiterreurdienst, die getraind is door de Amerikaanse Special Forces. De federale politie en het leger nemen deel aan het offensief. Het Amerikaanse leger staat klaar om de strijd vanuit de lucht mee te beslechten.

Nog een primeur in de strijd tegen IS is dat de strijd live op Facebook te zien is. Nieuwskanalen zoals Al-Jazeera en het Britse Channel 4 streamen beelden van het Koerdische nieuwsagentschap Rudaw terwijl de Iraakse en Koerdische strijdkrachten oprukken naar Mosoel.