‘Alles piept en kraakt’: winterprik toont ons de onzekere toekomst zonder Russisch gas

Daar is ie dan: de eerste winterprik die we zonder Russisch gas moeten doorstaan. Zoals verwacht pieken de stroomprijzen in Europa. Wat mogen we de komende weken en maanden verwachten? Veel hangt af van wat er zal gebeuren in Frankrijk en China.

Matthias Detremmerie, trader voor energiebedrijf Elindus, heeft zes beeldschermen op zijn bureau staan. Allemaal vertellen ze hem hetzelfde verhaal. De eerste echte winterprik sinds het begin van de economische oorlog met Rusland - intussen tien maanden terug - doet de alarmbellen afgaan op de Europese elektriciteitsmarkt.

“Alles piept en kraakt”, zegt Detremmerie. “In heel Europa duikt de temperatuur onder nul en dat zorgt voor een stresstest. Bij ons, maar ook elders.”

Frankrijk

Het basisprobleem is de Europese afhankelijkheid van gascentrales. Gas dat buitengewoon duur is omdat Rusland de kraan bijna volledig heeft dichtgedraaid. Op de toonaangevende Nederlandse gasbeurs TTF wordt nog steeds 135 euro betaald voor een megawattuur gas. Tot zes keer meer dan voor de crisis.

Hier bovenop komt de nucleaire ellende in Frankrijk. Sinds mensenheugenis houden de Franse kerncentrales de Europese elektriciteitsmarkt overeind op koude, windstille winterdagen. Door zware onderhoudsproblemen is dat vandaag niet het geval. Frankrijk voert geen stroom meer uit. Integendeel: Frankrijk moet invoeren.

“De Franse energienood zorgt voor hoge prijzen in grote delen van Europa”, zegt Detremmerie. In België schommelt de elektriciteitsprijs momenteel rond 460 euro per megawattuur, met rond vijf ‘s avonds een piek tot boven 600 euro. In buurlanden Frankrijk, Nederland en Duitsland gaat het om vergelijkbare bedragen.

In het VK spannen ze de kroon, met maandag een dagprijs rond 780 euro en een avondpiek tot boven 3.000 euro (!). Er valt sneeuw en er staat amper wind.

“Omdat West-Europa een geheel vormt als elektriciteitsmarkt worden de prijzen in België mee aangedreven door de Franse moeilijkheden”, vertelt Detremmerie. “Dat is misschien niet prettig, maar als je kijkt naar de toestand in het Verenigd Koninkrijk - een eiland, ook op vlak van elektriciteit - zie je wel de voordelen.”

“België slaagt er al maanden in om grote hoeveelheden elektriciteit te exporteren naar de buurlanden”, vult Marie-Laure Vanwanseele van netbeheerder Elia aan. Vorige maand tot 11 procent van het verbruik. Dit is te danken aan onze groene energie, kerncentrales en vlotte toegang tot gas - onder meer via een leiding uit Noorwegen.

“Maar wat deze week betreft, is het zo dat we door het uitvallen van de kerncentrale Tihange 1 en de koudeprik wellicht import nodig hebben tijdens de avondpiek. Vrij weinig en op zich is dat niets uitzonderlijks. Maar doordat ook Frankrijk heel veel elektriciteit nodig heeft, verwachten we wel prijspieken”, zegt Vanwanseele.

Tihange 1 ligt sinds 4 december stil. Voor heropstart wordt gemikt op 19 december. De Belgische elektriciteitsbevoorrading steunt vandaag vooral de zes beschikbare kerncentrales (30 procent van het totaal) en gascentrales (40 procent). Het heldere weer helpt om de productie uit zonnepanelen te verhogen (10 procent).

Paar euro

Voor consumenten met variabele energiecontracten - de overgrote meerderheid intussen - is dit alles slecht nieuws. Die contracten worden aangepast aan de toestand op de markt. Al zal volgens Febeg, de koepel van energiebedrijven, de impact op een jaarfactuur beperkt blijven tot “een paar euro” extra per maand.

De volgende vraag is dan: hoe lang duurt deze winterprik? Wellicht niet te lang - gelukkig. David Dehenauw, hoofd voorspellingen bij het KMI: “Vanaf volgende week zullen we terugkeren naar normale temperaturen voor deze tijd van het jaar, rond 5 à 6 graden overdag.” Van een echte koudegolf is geen sprake.

En de rest van de winter, wat brengt die? Dehenauw: “Daarvoor moeten we voortgaan op de Europese voorspellingen. Als die kloppen, waarbij ik de nadruk leg op ‘als’, dan wacht ons een redelijk doorsnee winter met een gemiddelde temperatuur die 0 tot 1 graad hoger ligt dan normaal. De meeste computermodellen geven dit aan.”

De hoop is dat de Franse nucleaire ellende tegen januari - eindelijk - opgelost raken. Dat zou een mooie opsteker zijn voor de Europese stroommarkt.

Al blijft het onderliggende probleem intact: Europa heeft te weinig gas zonder Rusland. Volgens een nieuw rapport van het Internationaal Energieagentschap is er deze winter wellicht geen bevoorradingsprobleem. De Europese gasvoorraden zijn nog altijd voor 88 procent gevuld. Maar voor de volgende winter dreigt een tekort van 27 miljard kubieke meter. Anderhalf keer het jaarlijks verbruik van België is dat. “De Europese Unie is nog niet uit de gevarenzone”, aldus directeur Fatih Birol.

“In 2022 heeft Europa zijn strategische gasvoorraden nog deels kunnen vullen met Russisch gas. Dat zal in 2023 niet meer lukken”, zegt energiespecialist Thijs Van de Graaf (UGent). “En op het wereldwijde aanbod van lng zit weinig snelle groei. Nieuwe investeringen in lng zullen pas echt beginnen renderen richting 2025.”

Nog een onzekerheid: China maakt zich op voor een economische comeback. Het communistisch regime laat zijn strenge coronabeleid zoetjesaan los. Wat betekent dat Europa straks wellicht met Peking zal moeten concurreren voor vloeibaar gas. Dat wordt niet eenvoudig. Voor corona was China nog de grootste lng-importeur wereldwijd.

Meteen is duidelijk waarom de bijeenkomst van de Europese Raad later deze week van belang blijft. Bovenaan de agenda staat de invoering van een prijsplafond voor gas. Van de Graaf: “De idee dat zo’n plafond er niet meer toe doet omdat de gasprijs fors gedaald is sinds de piek deze zomer kan heel snel achterhaald zijn.”