Alles moest weg bij boekhandel Kartonnen Dozen: ‘Hopelijk neemt iemand dit over’

“Gisteren wou ik dat deze dag voorbij was”, zegt zaakvoerder Johanna Pas zacht. Om er quasi grappend aan toe te voegen: “Vandaag ook.” Vanuit haar zetel op het koertje achteraan de winkel merkt ze de massale instroom van klanten op. Ze waren er zaterdag voor het laatst.

In 2016 opende ze aan de Antwerpse Dageraadplaats Kartonnen Dozen, als opvolger van de grote lgbtq+-boekhandel ’t Verschil (sinds 1996) midden in ’t stad, waar ze ook werkzaam was. De zaak kende hoogtes en laagtes. “Tot Covid-19 samen met de sociale en ecologische bewegingen – klimaatmarsen, BLM, de meer gepolitiseerde lgbtq+-bewegingen... – zorgden voor een generatie van jongeren die weer op zoek gingen naar een gemeenschap”, zei ze in juli in deze krant. “Het maakte onze winkel relevanter.”

Tegelijk liet ze echter weten een opvolger te zoeken. Dat de verhuurder het pand te koop zette, was slechts een euvel, de medische diagnose ‘uitgezaaide borstkanker’, was dat niet. Toen een geschikte overnemer uitbleef, werd besloten om de zaak stop te zetten “Heel erg,” aldus Pas, “maar van alles wat ik moet loslaten, is dit toch het minst erge.”

Veilig

Tom Lanoye, wiens klassieker mocht dienen voor de naam van de zaak, trok er ’s avonds de deur als laatste achter zich toe met een veiling van eigen werk “waar ik wat vettigheid in schrijf”. Maar eerst was het koppen lopen in de kleine zaak waar alle boeken tegen 50 procent weg mochten. Leen Van Hulst (40) vertrok met vijf boeken. Ze spreekt over ’t Verschil/Kartonnen Dozen als “een eerste aanknopingspunt”. “Als jonge lesbienne was het niet onbelangrijk om een winkel te hebben waar je wat meer over jezelf te weten kon komen.”

Jolien Michiels (26) rekende acht boeken af. “Bijna drie vierde van mijn boekenrek komt van hier”, lacht ze. Wat de boekhandel voor haar betekende? “Als ik het zelf weer eens niet wist, vond ik hier boeken die me wat meer inzicht gaven over mezelf. Maar het was vooral een veilige plek waar ik mezelf kon zijn, en waar ik werd geholpen door liefdevolle mensen.” Rolstoelgebruiker Lindy Debaets (28) heeft eenzelfde aantal boeken op haar knieën rusten. “Ik kom hier al even en hou van het aanbod van de vele thema’s, maar ontdekte pas daarnet het rek rond handicap.”

Dat met deze sluiting een monument wegvalt, besluit ze. Politicoloog Dave Sinardet (47), al klant sinds ’t Verschil, beaamt. “Het is politiek-maatschappelijk toch belangrijk dat een plek als deze bestaat. Eerlijk: het commerciële Antwerpse gay-uitgaansleven is niet weggelegd voor iedereen. Er is ook behoefte aan een ontmoetingsplek voor andere mensen. Dat was zeker vroeger zo, voor het bestaan van internet.”

Strijd

“En dag vol tristesse”, zei Tom Lanoye aan het begin van zijn veiling. “Eigenlijk is het hier, in tegenstelling tot in Hongarije of Polen, een luxe dat we kunnen treuren om de sluiting van een winkel als deze”, relativeerde hij nadien. Tegelijk klonk een waarschuwing: “Het is hoogmoed om te denken dat de strijd gestreden is. Voor bepaalde rechten – denk aan vrouwenrechten – blijkt dat niet altijd makkelijk.” Eerder die dag aanhoorde hij op een signeersessie in Leuven nog schrijnende verhalen van uit de kast komende jongeren. “En dat zijn niet alleen moslimjongeren, hè!” Dat we er nog lang niet zijn, wist hij. “Dan hebben ze bij Vlaams Belang een homo die uit de kast komt, begint die man op hun zogezegde Familiedag meteen te schelden op transgenders.”

Zijn veiling bracht uiteindelijk zo’n 400 euro in het laatje. Afscheid nemen deed hij die avond op zijn eigen manier: al zingend. Een lichte aarzeling volgde vanuit het publiek toen hij uit volle borst de tonen inzette van Vera Lynns ‘We’ll meet again’, alsof de stembanden nog moesten worden opgewarmd. Daarna hield niemand zich nog in. Lachjes, vochtige oogjes en uiteindelijk luid gekweel. ‘Don’t know where, don’t know when…’

“Hopelijk neemt iemand dit initiatief over”, aldus nog Lanoye.