All-inclusive, behalve de plaatselijke cafébaas
Met all-inclusive vakanties vermijd je als toerist verrassingen: voor een vast bedrag reis je naar een exotisch luxeoord, en daar mag je onbeperkt drinken, eten, zwemmen en genieten. Dat de plaatselijke middenstand op droog zaad komt te zitten, mag de pret niet bederven.
Op het Griekse eiland Korfoe kijkt een ondernemer vanaf de stamtafel in zijn vrijwel lege restaurant met lede ogen naar de autobussen vol Russische en Britse toeristen die op het strand van Agios Stefanos worden gedropt. "Ze komen hier zwemmen en gaan dan weer gauw terug naar hun all-inclusive resort om 'gratis' te eten en drinken. Daar hebben ze immers voor betaald." Aan de besnorde Griek gaat de economische crisis in zijn land grotendeels voorbij. Zijn restaurant is al jaren afbetaald en zijn vrouw kookt op maat. "Zijn er minder klanten, dan kopen we minder in." Maar de winkeliers en jonge restauranteigenaars in zijn omgeving beleven weinig lol aan het groeiende all-inclusive toerisme. Leuk dat er nog toeristen komen ondanks de crisis, maar ze besteden niets.
Sinds het uitbreken van de wereldwijde economische crisis zijn all-inclusive vakanties populairder dan ooit. Met een pakketreis, inclusief maaltijden, weet de vakantieganger immers vooraf wat hij aan zijn vakantie kwijt is. Grote reisorganisaties zoals Thomas Cook en TUI Travel PLC stunten op grote schaal met all-inclusive vakanties. Na trendsetter Turkije worden nu vooral de stranden in nieuwe toeristische bestemmingen als Jamaica, Dominicaanse Republiek, Ghana en Kenia volgebouwd met luxeresorts.
Lokale ondernemers profiteren echter nauwelijks van die ontwikkeling. Uit onderzoek van de Wereldbank blijkt dat slechts 10 tot 20 procent van de toeristische bestedingen rond de resorts terechtkomt in de lokale economie. Omdat alle voorzieningen binnen het vakantiecomplex worden aangeboden, besteden toeristen nauwelijks iets aan lokale winkeliers, restauranthouders, gidsen of verhuurbedrijven buiten het complex. In sommige landen, vooral in het Caribische gebied, komt lokale toeristische middenstand dan ook nauwelijks van de grond of wordt ze weg geconcurreerd.
Vicieuze cirkel
"Het is een vicieuze cirkel", zegt Mark Watson van de Britse ontwikkelingsorganisatie TourismConcern, die zich inzet voor ethisch verantwoord toerisme. "Omdat toeristen hun resort niet uit komen, keert de lokale bevolking zich tegen hen, met als gevolg dat toeristen het complex praktisch niet meer uit durven zonder gewapende beveiliging." Toeristen zouden zich meer bewust moeten zijn van het effect van hun keuze, vindt Watson. "De all-inclusive vakantie wordt hun vaak opgedrongen door de reisorganisatie, maar hoe leuk is het om op vakantie te gaan in een land en geen contact te hebben met de lokale bevolking en hun gewoonten?"
De extra werkgelegenheid die door de resorts wordt gecreëerd, werkt niet altijd in het voordeel van de plaatselijke bevolking, blijkt uit verschillend onderzoek. Volgens Femke van Noorloos, sociaal geograaf aan de Universiteit Utrecht, gaat het vaak om laagbetaalde arbeid onder slechte arbeidsvoorwaarden. Lange dagen, geen rechten en geen kans om hogerop te klimmen. "Het management wordt ingevlogen uit Europa of de Verenigde Staten. Hetzelfde geldt voor het voedsel. Lokale boeren profiteren helemaal niet van dit type toerisme, want het is veel te grootschalig om in te kunnen voorzien."
Ook wijst Van Noorloos, die zelf promoveerde op het effect van residentieel ecotoerisme in Costa Rica, erop dat de winst linea recta het land uit wordt gesluisd, omdat de resorts meestal in handen zijn van grote westerse investeerders.
Door de crisis dalen de lonen bovendien verder. Reisorganisaties trekken klanten met stuntprijzen, waardoor de winstmarges in de hotels onder druk komen te staan. Uit gegevens van TourismConcern bleek een hoteleigenaar in Turkije nog slechts 20 euro per persoon per dag te krijgen voor het gehele pakket, inclusief alle maaltijden. Een analyse van een resort in Fethiye in Turkije wees uit dat minder dan 10 procent van het vakantiebudget de lokale economie bereikt. In Mallorca gingen lokale ondernemers twee jaar geleden nog massaal de straat op uit protest tegen de all-inclusive hotels.
Maar volgens Atilay Uslu, directeur van Turkije-specialist Corendon, is het all-inclusiveconcept niet per definitie slecht. "Wij werken altijd samen met lokale hoteleigenaren, leveranciers, boeren en werknemers en betalen netjes vennootschapsbelasting. Iedereen verdient aan de 400.000 Nederlanders en Belgen die wij vervoeren." Volgens Corendon zijn het vooral de grote touroperators die de lokale markt bedreigen, door in bestaande strandoorden resorts te bouwen.
Thuisblijven
In Kenia is inmiddels 87 procent van alle reizen all-inclusive. "Bij een safari is de keuze voor all-inclusive te rechtvaardigen, want er is verder niets", vindt Watson van TourismConcern. "Maar ook de badplaatsen worden vol gebouwd met luxeresorts. Gevolg: lokale ondernemers krijgen geen kans om te profiteren, vissers verliezen hun inkomstenbron omdat de stranden worden geprivatiseerd voor gasten." Ook is er sprake van landonteigening, waardoor vooral boeren hun inkomstenbron verliezen. Zo verloren de Masaï in Tanzania onlangs een gebied van 1.500 vierkante kilometer voor de aanleg van een natuurreservaat ten behoeve van het ecotoerisme.
Ecotoerisme, onder welke noemer reizen naar Kenia en Tanzania vaak worden verkocht, is dus niet per se duurzaam of verantwoord, zegt ook sociaal geograaf Bouke van Gorp van Universiteit Utrecht. "Als de handdoeken milieuvriendelijk worden gewassen, betekent dat niet automatisch dat er ook respect is voor sociale omstandigheden of de lokale economie." De meest duurzame vakantie volgens Van Gorp is daarom: thuisblijven. "Maar het zou al heel mooi zijn als de consument zich bewust wordt van de schade van zijn 'onbezorgde vakantie'."
