Aleksandr Doegin, het mogelijke doelwit van de aanslag op zijn dochter, pleit al lang voor herstel van de ‘Russische wereld’

De dochter van de Russische ultranationalistische politieke denker Aleksandr Doegin (60) is zaterdag omgekomen toen een bom ontplofte onder de auto waarin zij reed. Medestanders van Doegin gaan ervan uit dat hij het eigenlijke doelwit was.

Doegin, die ook wel de ‘ideoloog van president Poetin’ of zelfs ‘Poetins brein’ wordt genoemd, zou samen met zijn dochter terug naar huis rijden na afloop van een festival voor nationalisten dat ze hadden bijgewoond. Maar op het laatste moment besloot Doegin een andere auto te nemen.

De Toyota Land Cruiser waarin zijn dochter reed explodeerde op een snelweg even buiten Moskou. Volgens de Russische justitie ging het om een kleefbom die onder het voertuig was aangebracht. Op sociale media waren videobeelden te zien waarin haar vader kort na de explosie bij het brandende wrak staat te kijken terwijl hij wanhopig naar zijn hoofd grijpt.

Op sanctielijst

Het is onduidelijk wie er achter de bomaanslag zit, maar de verdenking ging meteen uit naar Oekraïne. Zowel Doegin als zijn dochter was een fervent voorstander van de oorlog in Oekraïne. Kort na het nieuws van haar dood zond de Russische staatstelevisie een fragment uit van een tv-programma waarin zij de ‘speciale militaire operatie’ in Oekraïne omschreef als een strijd om het leven aan de dood te ontrukken, een strijd tussen twee beschavingen, twee wereldbeelden.

Zowel Doegin als zijn dochter Darja werd kort na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne door de Verenigde Staten en Groot-Brittannië op de sanctielijst geplaatst.

Denis Poesjilin, het hoofd van de pro-Russische volksrepubliek Donetsk (DNR) die zich in 2014 afscheidde van Oekraïne, zei dat de aanslag het werk was van “terroristen van het Oekraïense regime” waarmee zij Doegin zelf uit de weg probeerden te ruimen. Kiev ontkent iedere betrokkenheid, maar Margarita Simonjan, de baas van de pro-Kremlin-zender RT, riep meteen om wraak. Zij drong aan op raketaanvallen op Oekraïense ‘beslissingscentra’ als vergelding voor de bomaanslag, waaronder het hoofdkwartier van de Oekraïense veiligheidsdienst SBOe.

Als het inderdaad om een Oekraïense operatie gaat, zou het een gedurfde aanslag zijn, zo diep in Rusland, aan de rand van Moskou. De laatste tijd heeft Oekraïne al een aantal spectaculaire aanvallen uitgevoerd op de door de Russen bezette Krim, waarbij een militair vliegveld en een wapendepot grotendeels werden vernield. Die aanvallen veroorzaakten veel commotie in Rusland.

Het zou voor het eerst zijn dat een van de politieke figuren achter de oorlog in Oekraïne het doelwit werd van een aanslag, ook al werd niet Doegin maar zijn 29-jarige dochter het slachtoffer. In de afgelopen jaren zijn in separatistengebied wel verscheidene pro-Russische politieke leiders en militaire commandanten omgekomen bij aanslagen. Ook daarvan wordt Oekraïne verdacht.

Machtsblok met een missie

Doegin was in 2014 al een van de drijvende krachten achter de inname van de Krim door Rusland. De omstreden ultranationalist pleit al lange tijd voor het herstel van de Roesski Mir, de Russische wereld, waartoe volgens hem niet alleen Oekraïne en Wit-Rusland horen maar ook andere gebieden waar mensen wonen die Russischtalig zijn en de Russische waarden delen. Hij was ook een groot voorstander van de Russische inval in Georgië in 2008, toen Moskou troepen stuurde om de pro-Russische bevolking van de opstandige regio Zuid-Ossetië te steunen.

Doegins politieke vehikel is de Internationale Euraziatische Beweging, een ultranationalistische organisatie die Rusland ziet als een machtsblok met een speciale missie. Het moet tegenwicht bieden aan het in zijn ogen verderfelijke liberalisme van de westerse landen. Als grootste bedreiging ziet hij de door de VS gedomineerde Atlantische wereld, met haar nadruk op de rechten van het individu.

De invloed van Doegin op Poetin wordt volgens sommigen overdreven en ook Doegin zelf ontkent dat hij Poetins ideoloog is. Maar het is wel duidelijk dat zijn denken goeddeels samenvalt met Poetins ambities om Ruslands status als wereldmacht te herstellen. Hij ontvouwde zijn halffascistische ideeën al kort na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in ultranationalistische bladen als Den (de Dag). Daarin voorspelde hij dat het uur van het Euraziatisme nabij is: “De grote oorlog der continenten gaat beginnen.”

Vaak op tv

Voor een groot deel is het allemaal tamelijk schimmig gefilosofeer over continentale machten, waarin het gemeenschappelijke belang en tradities centraal staan, en zeevarende machten, waar het om het individu, handel en materialisme draait. Maar Doegin bemoeide zich ook met de meer praktische uitvoering van zijn ideeën.

Vlak voor het uitbreken van de oorlog in de Donbas in 2014 adviseerde hij de pro-Russische separatisten in een videogesprek dat zij onmiddellijk de grensposten met Rusland moesten innemen, zodat Moskou ‘vrijwilligers’ (vaak militairen ‘op vakantie’) en wapens kon sturen. Dat bleek inderdaad een doorslaggevende strategie.

Opvallend was dat Doegin juist in die tijd ontslagen werd als docent op de prestigieuze Moskouse Staatsuniversiteit. Dat had hij volgens sommige bronnen te danken aan omstreden uitlatingen waarin hij de separatisten aanmoedigde om zoveel mogelijk Oekraïners te doden. Het bleek geen belemmering voor hem om geregeld op de Russische staatstelevisie te verschijnen.

Zijn dochter Darja was ook actief in Doegins beweging, onder meer als politiek commentator. Ze schreef ook voor verscheidene rechtse sites. Daarnaast droeg ze bij aan een boek dat binnenkort zou verschijnen, onder de titel Het boek Z. De letter Z, die de tanks en andere militaire voertuigen van de Russische troepen als herkenningsteken voeren, is uitgegroeid tot symbool van steun voor de ‘militaire operatie’ in Oekraïne.