Albert Hofmann

De vader van de lsd over de problemen van zijn geesteskind

Albert Hofmann, de uitvinder van lsd, de drug die de sixties met visioenen kleurde, is sinds enkele weken honderd jaar. Reden genoeg voor de Brusselse Cinema Nova om vanaf vandaag enkele geestesverruimende filmklassiekers van onder het stof te halen, zoals The Naked Lunch van David Cronenberg en Fear and Loathing in Las Vegas.

Burg

The New York Times

Craig Smith

Hofmann werd op 11 januari honderd. De mijlpaal werd gevierd met een symposium in Basel over het chemische bestanddeel dat Hofmann ontdekte, en dat geesten over de hele wereld in de loop van de twintigste eeuw ingrijpend verruimd heeft.

De jaren verstrijken en Hofmann weet dat zijn tijd op geraakt. Hij praat nog graag en veel, maar één thema duikt steeds nadrukkelijker op in zijn gesprekken: de eenheid van mens en natuur. "Het is erg, erg gevaarlijk het contact met de natuur kwijt te raken", zegt de wetenschapper op rust. "In de grote steden leven mensen die de natuur nog nooit gezien hebben. Ze denken dat alles door mensen geproduceerd is. Hoe groter de stad, hoe minder ze de natuur zien en begrijpen", zegt hij. En ja, lsd kan de mens weer in contact brengen met het universum.

Op zijn honderdste is Hofmann lichamelijk verzwakt, maar mentaal nog opvallend alert. Vaak gaan zijn gedachten terug naar vroeger. Zijn heldere ogen glinsteren als hij zich een mystieke ervaring herinnert die zijn verdere leven zou bepalen. Het was negentig jaar geleden, op een bospaadje in de bergen boven Baden, Zwitserland. Daar zag hij naar eigen zeggen een "miraculeuze, krachtige, raadselachtige werkelijkheid". De ervaring liet hem nooit meer los; Hofmann zou blijven proberen er opnieuw een glimp van op te vangen. Maar daar, boven Baden, voelde Hofmann ook een diepe verbondenheid met de natuur, een liefde die zijn professionele toekomst vorm zou geven.

"Ik was totaal overrompeld door de schoonheid van de natuur", zegt hij mijmerend. Hij geraakte gefascineerd door het plantenrijk, vooral dan door de manier waarop planten zonlicht omzetten in bouwstenen voor ons eigen lichaam. "Alles komt van de zon, via het plantenrijk", zegt hij. En hij voegt eraan toe dat elke natuurkundige die niet ook mysticus is eigenlijk geen natuurkundige is.

Hofmann studeerde ook scheikunde, en ging aan de slag bij Sandoz, een Zwitsers farmaceutisch bedrijf dat net een programma had opgezet om de actieve bestanddelen van belangrijke planten voor de geneeskunde te identificeren en te synthetiseren. Al snel richtte hij zijn aandacht op de giftige woekerzwam, die voorkomt in onder meer roggegraankorrels. Vroedvrouwen gebruikten het dodelijke goedje al eeuwen om bevallingen te versnellen, maar scheikundigen waren er nooit in geslaagd de stof te isoleren die het farmaceutische effect teweegbrengt. Uiteindelijk identificeerden Amerikaanse wetenschappers de component als lyserginezuur, maar het was Hofmann die systematisch probeerde het onstabiele element te combineren met andere moleculen om bruikbare farmaceutische componenten te creëren.

Hofmanns werk met de woekerzwam leidde tot belangrijke medicijnen, zoals een middel tegen bloedingen na de bevalling dat nu nog altijd veelvuldig gebruikt wordt. Het was echter het 25ste bestanddeel dat hij synthetiseerde, lyserginezuurdiëthylamide, dat de grootste impact zou hebben, ook al had het niet meteen tot farmaceutische toepassingen.

Toen Hofmann de component aan het synthetiseren was, op een vrijdagmiddag in april 1943, weet hij nog, ondervond hij zelf het veranderde bewustzijn waarvoor hij beroemd zou worden. Hij reed naar huis met zijn fiets, legde zich op het bed, en lag urenlang te hallucineren. "Ik herkende het meteen. Het was de ervaring die ik als kind had gehad", zegt hij. "Ik wist niet wat het had veroorzaakt, maar ik besefte dat het belangrijk was." De maandag erna ging hij in zijn labo onmiddellijk op zoek naar de bron van de vreemde gewaarwording. Aanvankelijk dacht Hofmann dat het kwam door de damp van het chloroformachtige oplosmiddel dat hij gebruikte. De damp inademen had echter geen effect, en Hofmann begreep dat hij waarschijnlijk onbewust lsd binnen had gekregen.

Hofmann begon te experimenteren met de drug. Hij nam een kleine dosis, zonder angst, want zelfs het actiefste gif dat in die tijd bekend was, zou in die hoeveelheid weinig of geen effect hebben. Het resultaat was een intense lsd-trip. Hij reed weer met de fiets naar huis, deze keer begeleid door een assistent. Later nam hij deel aan klinische tests in de Sandozlaboratoria, maar de ervaring had hem bang gemaakt. Hofmann besefte dat de drug alleen in zorgvuldig gecontroleerde omstandigheden gebruikt mocht worden.

Hij schreef een brief aan Ernst Junger, een Duitse schrijver die geëxperimenteerd had met mescaline, en stelde hem voor de drug samen uit te proberen. In 1951 namen beide mannen in aanwezigheid van een arts 0,05 milligram pure lsd bij Hofmann thuis. Daarna gebruikte hij de drug nog vele keren. Hij had maar een keer een slechte trip, toen hij moe was en van Junger amfetamines kreeg om een beetje op te kikkeren.

Lsd inspireerde Hofmann ook om te experimenteren met zogenaamde heilige planten zoals winde en psilocybinepaddenstoelen. Toch liggen Hofmanns hallucinogene dagen in een ver verleden. "Ik ken lsd", zegt hij. "Ik heb het niet meer nodig. Misschien nog één keer, als ik op sterven lig, zoals Aldous Huxley." De Britse schrijver vroeg op zijn sterfbed aan zijn vrouw een injectie met lsd om de verschrikkelijke pijnen veroorzaakt door keelkanker te verzachten.

Hofmann noemt lsd "medicamenten voor de ziel". Hij is boos omdat zijn 'kind' over de hele wereld verboden is. "Het werd ongeveer tien jaar lang succesvol gebruikt voor psychoanalyse", zegt hij. Maar de drug werd gekaapt door de hippies in de jaren zestig, en vervolgens onterecht gedemoniseerd door de gevestigde orde. Toch erkent Hofmann dat lsd niet zonder gevaar is. "Het moet een gecontroleerd medicijn blijven, met dezelfde status als morfine", aldus de eeuweling.

Pupils Wide Open, met onder andere 21 documentaires en 13 langspeelfilms, vanaf vandaag tot 19 februari, in Cinema Nova, Arenbergstraat 3, 1000 Brussel, www.nova-cinema.com