Al in 2006 waren er aanwijzingen voor giftige PFAS-verspreiding via de lucht

Een bodemonderzoek van studiebureau Arcadis in opdracht van 3M uit 2006 stelt dat sommige verhoogde PFAS-waarden in de buurt van de fabriek “zeer waarschijnlijk” het gevolg zijn van historische vervuiling via de lucht. Het gaat onder meer om verhoogde concentraties in het nabijgelegen natuurreservaat Blokkersdijk.

“De Vlaamse administratie heeft dus al minstens sinds 2006 rapporten in haar bezit die 3M in verband brengen met zogenaamde luchtdepositie van PFAS”, zegt parlementslid Mieke Schauvliege (Groen), die deel uitmaakt van de onderzoekscommissie. “Toch is dat al die jaren amper onderzocht.”

Heel verrassend is verspreiding via de lucht niet, zegt hoogleraar milieuchemie en -toxicologie Jacob de Boer (Vrije Universiteit Amsterdam). “Een fabriek loost nu eenmaal zowel in het water als in de lucht. Dan is depositie vanuit de lucht vrij evident.”

Volgens Schauvliege is het niet alleen de vraag waarom de PFAS-verontreiniging niet veel eerder in kaart is gebracht, maar ook of dat bij verspreiding via de lucht niet op grotere schaal moet gebeuren.

In juli lieten de stad Antwerpen en OVAM bodemonderzoek uitvoeren op linker- en rechteroever. Op 7 van de 26 locaties werden toen concentraties PFOS (een vorm van PFAS) boven de saneringsnorm gemeten. Dat was onder meer het geval in enkele volkstuinen in Ekeren en Wilrijk. In de botanische tuin in Antwerpen en op verschillende andere locaties werd niet de bodemsaneringsnorm overschreden, maar wel de zogenoemde richtwaarde. Bij een overschrijding van die waarde mag grond niet zomaar voor andere toepassingen worden gebruikt.

“Die verhoogde concentraties zijn waarschijnlijk niet gelinkt met 3M maar het gevolg van industriële activiteiten in het verleden, of gebruik van blusschuim met PFOS”, zegt Joos Van Goethem, woordvoerder van Antwerps schepen voor Leefmilieu Tom Meeuws (Vooruit). “We onderzoeken samen met OVAM waaraan de vervuiling te wijten kan zijn.”

Volgens De Boer wijzen in het bijzonder de hogere PFOS-concentraties echter eerder op een link met 3M dan op andere bronnen. “Dat lijkt mij een duidelijke handtekening van 3M.”

Momenteel loopt een bodemonderzoek rond de 3M-site dat duidelijk moet maken hoe ver de vervuiling reikt. In eerste instantie gebeurt dat binnen een straal van vier kilometer, maar ook verder als blijkt dat er ook daar nog atmosferische depositie is. Op de vraag of dat niet eerder had gekund, wil OVAM-woordvoerder Jan Verheyen niet vooruitlopen. “We zullen in de commissie alle duidelijkheid verschaffen over het huidige onderzoek en onderzoek in het verleden.”

“We weten niet om welk rapport uit 2006 het gaat, maar pas de laatste jaren is verspreiding van PFAS via de lucht als mogelijk relevante route geïdentificeerd”, zegt Katrien Smet van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM). “Normen voor uitstoot en depositie bestaan niet. Er wordt versneld werk gemaakt van metingen in de lucht en depositie rond de 3M-site. Of atmosferische depositie een belangrijke rol speelde of speelt wordt volop onderzocht.”

Wijdverspreid

Uit onderzoek van Het Laatste Nieuws en VTM Nieuws blijkt dat PFAS-vervuiling wijdverspreid is. In een op de vier Vlaamse gemeenten is sinds 2009 PFOS of een andere stof uit de PFAS-familie gemeten. De giftige stoffen zijn aangetroffen op minstens 72 fabriekssites in Vlaanderen en zitten massaal in Vlaamse beken en rivieren. Het geïndustrialiseerde West-Vlaanderen heeft de bedenkelijke eer om koploper te zijn, maar ook in de provincies Antwerpen en Oost-Vlaanderen zijn de toxische stoffen op veel plaatsen gemeten.

3M maakte donderdag bekend de komende drie jaar 125 miljoen euro te investeren om de vervuiling rond Zwijndrecht aan te pakken.