‘Advocaten die overspelige vrouwen bijstaan, belanden in de taliban-gevangenis’

Al sinds Nadiri aan de slag ging als advocaat in Afghanistan hoorden de dreigtelefoons erbij. Maar op een dag in 2012 waren het geen woorden meer. In twee auto’s reden Nadiri en zijn collega’s over de weg tussen de hoofdstad Kaboel en de luchtmachtbasis van Bagram. “De taliban zaten verscholen in de bergen langs weerskanten van de weg”, zegt Nadiri. “Plots reden we in hun hinderlaag. Omdat het een heel rustige baan is, konden ze ons er zo uitpikken. Meteen gaven de chauffeurs plankgas naar de luchthaven. Er zaten twee kogelgaten in de achterkant van mijn auto, maar niemand raakte gewond.”

Voor Nadiri was het duidelijk dat hij niet langer in Kaboel kon blijven. In de Afghaanse hoofdstad werkte hij voor de International Legal Foundation, een ngo die wereldwijd mensen bijstaat met juridische hulp als ze die zelf niet kunnen betalen. De organisatie stelde zelfs advocaten aan voor de talibanstrijders die de Amerikanen op de luchtmachtbasis Bagram vasthielden.

“Zij kwamen terug uit Guantánamo”, zegt Nadiri. “Natuurlijk hadden de taliban er niets op tegen dat we hen bijstonden. Maar ze bedreigden ons omdat we in verschillende Afghaanse universiteiten ‘legal clinics’ oprichtten. Dat waren stageprogramma’s voor vrouwelijke studenten, zodat ze in de praktijk bij advocaten ervaring konden opdoen. Ik leidde die programma’s.”

Nadiri was dan al vader geworden van zijn oudste dochter. Zijn vrouw, ook een advocate, maakte zich ongerust en wees hem erop dat hij verantwoordelijkheden had tegenover zijn gezin. Hij nam daarom een nieuwe job aan in Herat, in het westen van het land. Hij kwam er aan het hoofd te staan van de Onafhankelijke Balie van Afghanistan (Afghan Independent Bar Association) voor de westelijke provincies.

De balie regelde de licenties voor advocaten en verdedigde hun belangen. Verder hielp ze ook gewone mensen met pro-Deozaken. “Vrouwen die bijvoorbeeld het slachtoffer werden van mishandeling door hun man, kregen van onze balie gratis bijstand”, zegt Nadiri. “Ik was destijds onder meer voorzitter van een mensenrechtencommissie. Als activisten in gevaar waren, zorgden we ervoor dat ze naar een ander land of naar een andere stad konden vluchten.”

Kaboel

Door de terugtrekking van de Amerikaanse troepen stortte de Afghaanse overheid deze zomer in. De taliban stonden in een mum van tijd voor Herat. Nadiri kon nog net een ticketje voor een vlucht bemachtigen. Hij trok traditionele kleren aan, zette een tulband op en ging naar de luchthaven, in de hoop dat de taliban hem niet zouden tegenhouden. “Ze hadden geen tijd om de wagen goed te checken, omdat de gevechten voor de stad nog bezig waren”, zegt Nadiri. “Dus lieten ze me makkelijk door.”

In de hoofdstad bracht hij alles in orde voor een evacuatie. Omdat Nadiri betrokken was bij een project rond culturele uitwisseling tussen Afghaanse studenten en leerling-officieren, had hij goede contacten met het Belgische leger. Hij kreeg een mailtje van de ambassade in Islamabad, die meldde dat hij met een Belgisch vliegtuig mee mocht reizen. Maar dan moest hij natuurlijk nog met zijn familie op de luchthaven geraken.

Nadiri liet zijn vrouw met zijn twee kleine dochters over de weg naar Kaboel komen. Twee dagen en nachten duurde de reis. “Tijdens de rit was er geen eten en konden ze niet slapen”, zegt Nadiri. “Ze konden ook niet naar toilet. Bij de aankomst zagen mijn dochters er bijna uit als lijken. De eerste twee dagen hebben we ze thuis bij mijn familie op krachten laten komen voor we naar de luchthaven vertrokken.”

Voor de luchthavenpoorten kwam het gezin in een zee van mensen terecht, die hoopten op een ticket naar de vrijheid. Zowel de talibanstrijders als de Amerikaanse en Afghaanse soldaten schoten in de lucht om de massa onder controle te houden. “Mijn dochters hadden schrik”, zegt Nadiri. “Door de hitte raakten ze ook uitgedroogd.”

Zijn oudste dochter trok het niet meer. “Papa, kunnen we teruggaan”, vroeg het meisje. Het gezin gaf het voorlopig op en snelde met de kinderen naar het ziekenhuis en van daar weer naar huis. Nadiri legde zich er al bij neer dat het gezin in Afghanistan zou blijven. Tot hij enkele berichten zag in een Whatsapp-groep met Afghanen van de Belgische evacuatielijst.

Daar las hij dat anderen erin geslaagd waren om toch door de mensenmassa te geraken. Hij stuurde foto’s van zijn familie door, zodat de militairen hen zouden herkennen. Het gezin waagde opnieuw een poging. Deze keer met succes: ze kwamen aan bij de Abbey Gate, waar Belgische militairen hen opvingen. “In Kaboel stapten we op een vliegtuig naar Islamabad”, zegt Nadiri. “Vanuit de Pakistaanse hoofdstad vlogen we dan naar België.”

Lombardsijde

Na een verblijf van tweeënhalve maand in Lombardsijde kregen de Nadiri’s een huisje van het OCMW in Roeselare. Hij en zijn vrouw volgen Nederlandse les en zijn ontzettend dankbaar voor alle hulp die ze al hebben gekregen.

De deadline om een nieuwe woonst te zoeken is eigenlijk al overschreden. Nadiri heeft al wel honderd keer huisbazen aangeschreven. Maar voorlopig komt er niets uit de bus. Dat is een van de redenen om hier in ons land een onafhankelijke balie voor Afghaanse advocaten op te richten, die voluit de Independent Bar Association of Afghanistan in Exile zal heten.

“Afghaanse vluchtelingen moeten een moeilijke procedure doorlopen om erkenning te krijgen en nadien moeten ze ook zelf een woonst zien te vinden”, zegt Nadiri. “Advocaten zouden hen kunnen helpen met de documenten en informatie geven over de procedures. Dat is ook voor Asiel en Migratie en voor de huisbazen handig omdat zij dan ook een aanspreekpunt hebben.”

Nadiri houdt online vergaderingen met Afghaanse advocaten die naar ons land zijn gevlucht, alsook met anderen die zich in Nederland, Frankrijk of Duitsland bevinden. Meerdere - Belgische en Europese - balies zetten er ondertussen hun schouders onder het initiatief. Advocaat.be, ook bekend als de Orde van Vlaamse Balies, maakt vrijdag haar steun bekend in een nieuwsbrief.

“De grootste prioriteit is om onze collega’s in Afghanistan die gevaar lopen door het talibanregime te helpen”, zegt Nadiri. “De taliban hebben al het geld en de databanken van de onafhankelijke balie in handen gekregen. Dat maakt het makkelijker voor hen om onze collega’s op te sporen.”

Een derde van de balieleden waren vrouwen. Zij mogen van de taliban hun beroep niet meer uitoefenen. Een belangrijke Afghaanse advocate, die het vrouwenrechtencomité voorzat bij de Bar Association, zit nog steeds ondergedoken. Nadiri: “In verschillende steden zitten nu advocaten in de gevangenis.”

Sharia

Op papier bestaat de Independent Bar Association van Afghanistan nog steeds. Maar de taliban hebben de balie ingebed in hun ministerie van Justitie. Van onafhankelijkheid is er dus geen sprake meer. Nu de taliban de plak zwaaien, heerst ook de sharia in Afghanistan. Rechters zijn vervangen door extremistische mollahs en de taliban laten enkel nog advocaten toe die zij goedkeuren.

“In zaken over grondbezit mogen advocaten nog optreden”, zegt Nadiri. “Maar in strafzaken is het eigenlijk onmogelijk. Als een vrouw terechtstaat voor overspel, dan wordt degene die haar helpt als een medeplichtige beschouwd. Zo belandt een advocaat zelf ook in de gevangenis. Er is ook geen onderzoek, of geen echte procedure. De mollah stelt een paar vragen en doet een uitspraak.”

Vlak voor de val van de regering, probeerden de taliban al advocaten te lokken in de gebieden waar zij de controle hadden. Als advocaten zich bij hun rechtssysteem zouden aansluiten, dan konden de taliban de bevolking laten zien dat ze een legitiem bestel hadden. Maar dat was volgens Nadiri dus pure propaganda.

Omdat hij niet wilde meewerken met de taliban en mensen afraadde om naar hun rechtbanken te gaan, kreeg hij bedreigingen. Ergens hoopt hij dat de Afghaanse advocaten ooit een rol kunnen spelen om van het land ooit een rechtsstaat te maken. Maar voorlopig schat hij de toekomst van Afghanistan somber in. “Toch wil ik de hoop voor mijn landgenoten niet opgeven.”