Actie Wit-Rusland ‘ongekend’? Ook VS en Iran lieten al vliegtuigen aan de grond zetten voor arrestaties

Met de gedwongen landing van een passagierstoestel en de daaropvolgende arrestatie van een journalist heeft Belarus de Europese regeringsleiders geschokt. De actie is een grove schending van het internationale recht, maar uniek is de gebeurtenis niet.

De Europese Commissie-voorzitter Ursula von der Leyen noemde de Wit-Russische onderschepping van het passagiersvliegtuig waar journalist Roman Protasevitsj in zat “een vliegtuigkaping”, de Poolse en Ierse buitenlandministers spreken zelfs van “luchtvaartpiraterij” en “staatsterreur”. Ook de Amerikaanse president Biden veroordeelde het “schandalige incident”.

De bijzonder felle kritiek van Europese regeringsleiders en internationale organisaties geeft het beeld van een ongekende overtreding van internationale afspraken. Het is zonder twijfel een grove schending van vele internationale verdragen, maar hoe buitengewoon is de actie van de Wit-Russische president Loekasjenko eigenlijk?

Het vliegtuig van Ryanair was zondag onderweg van Griekenland naar Litouwen, toen het een bommelding van de autoriteiten van Wit-Rusland kreeg. Een gevechtsvliegtuig escorteerde het toestel vervolgens naar de luchthaven van Minsk, waar twee van de passagiers werden gearresteerd: de Wit-Russische oppositieleider Roman Protasevitsj en zijn vriendin.

Valse bommelding

De bommelding bleek vals. Volgens de Litouwse regering was het een vooropgezet plan om Protasevitsj te kunnen arresteren. De oppositieleider verbleef in ballingschap in Litouwen en riskeert in Wit-Rusland de doodstraf. Met de gedwongen landing heeft Wit-Rusland hem de facto uit de EU ontvoerd.

Het komt echter vaker voor dat overheden van buitenaf politieke dissidenten in het buitenland aanpakken. Neem bijvoorbeeld de moord op de Saoedische journalist Khashoggi in Istanbul. Zeer spraakmakend was de Skripal-affaire in 2018, waarbij een voormalige Russische spion en zijn dochter in de Engelse plaats Salisbury werden vergiftigd met het zenuwgas novitsjok.

Het is ook niet ongekend dat een staat een passagiersvliegtuig onderschept. Turkse straaljagers dwongen in 2012 een Syrisch passagiersvliegtuig dat van Moskou naar Damascus vloog in Ankara te landen, omdat de Turkse autoriteiten vermoedden dat het vliegtuig heimelijk Russische wapens vervoerde voor het Syrische regime. Twee jaar eerder haalde Iran een politieke dissident van een vliegtuig dat van Dubai naar Kirgizië vloog. Het ging om een kopstuk van een soennitische militie die een paar maanden later door Iran werd geëxecuteerd.

Snowden

De Verenigde Staten hebben in het verleden op vergelijkbare wijze ingegrepen bij internationale vluchten. Het bekendste voorval dateert uit 2013, toen Washington in samenwerking met enkele Europese landen probeerde om klokkenluider Edward Snowden op te pakken. Op de terugweg van Moskou werd de Boliviaanse president Evo Morales gedwongen te landen in Oostenrijk. Diverse Europese landen weigerden het Boliviaanse vliegtuig toegang tot het luchtruim omdat de VS – ten onrechte – vermoedde dat Snowden aan boord zat. Het incident leidde internationaal tot grote woede, vooral in Latijns-Amerika, terwijl de EU wijselijk haar mond hield.

Een ander voorval waarbij de VS de aanstichter was, vond plaats in 1985. Vier Amerikaanse gevechtsvliegtuigen dwongen een Egyptisch vliegtuig onderweg naar Tunesië om op Sicilië te landen. Aan boord zaten leden van het Palestijnse Bevrijdingsfront die betrokken waren bij de kaping van het cruiseschip Achille Lauro op de Middellandse Zee, waarbij een Amerikaan was gedood. Op deze actie kwam wel veel kritiek uit Europa. De Italiaanse politie weigerde zelfs de verdachten aan de Amerikaanse militairen over te dragen, waarna ze uiteindelijk in Italië werden berecht.