WK Voetbal
Ach, we zijn maar Belgen: waarom de underdogpositie ons als gegoten zit
Vrijdag wacht met Brazilië de belangrijkste wedstrijd van de Rode Duivels in dertig jaar, maar bij de supporters is het zelfvertrouwen van voor Japan alweer ingewisseld voor knikkende knieën. Waarom zit de underdogpositie toch zo ingebakken in onze volksaard?
"Wanneer de Rode Duivels over de tongen gingen tijdens lezingen de voorbije weken, merkte ik bij een ouder publiek de teneur: 'We gaan dat WK toch niet winnen'", zegt Mirella Marini, historica met een speciale interesse in het Belgische identiteitsdenken. Op nummer één staat met stip onze bescheidenheid. Ook nu weer zijn we op het WK de tegenpool van onze noorderburen. Zodanig zelfs dat The New York Times er een stuk aan wijdde.
Eerlijk is eerlijk. Zeggen dat de meerderheid van de Belgen niet in de wereldtitel gelooft, is eerder buikgevoel dan absolute waarheid. Na de poulefase organiseerde Sporza een poll: 'Wie wordt wereldkampioen?' Liefst 55 procent antwoordde toen België – al zijn 36.765 Sporza-surfers natuurlijk geen wetenschappelijk correcte steekproef.
Diezelfde wetenschap vertelt dat België op dit moment 18 procent kans heeft om het WK te winnen. Niet weinig, en toch blijft het dus voor veel Belgen moeilijk om voor de volle honderd procent in die kans te geloven. Dat zelfs de immer nuchtere Roberto Martínez of Kevin De Bruyne nu eindelijk hun WK-droom van onder de stoelen en banken halen? Ach, het zal wel.
Placebo-effect
'De underdogpositie zit ons in de genen', klinkt het als een mantra. Er is nochtans geen wetenschappelijk onderzoek dat de stelling ondersteunt dat Belgen zich meer aangetrokken voelen tot die positie, alleen een groot aanvoelen. De verklaring daarvoor wordt vaak gezocht in het overheersingsverhaal. Oostenrijkers, Spanjaarden, Fransen... Eeuwenlang werden we overheerst door een ander volk en stonden wij in de schaduw. Nu België zelf in het voetlicht staat, parelt het zweet op onze voorhoofden.
Een heldere verklaring, maar geen juiste, zegt Marini. "Het overheersingsverhaal is grotendeels gefabriceerd na 1830. De Belgische beweging probeerde het gevoel van een vrijheidsstrijd te versterken", zegt ze. "Pakweg 400 jaar geleden zaten we helemaal niet in de positie van de underdog. Denk maar aan de Belgische kunstenaars die toen wereldfaam vergaarden. Toch blijft dat verhaal hangen, want later werd het opnieuw opgerakeld door de Vlaamse beweging. De politiek heeft zo een enorme invloed gehad op ons identiteitsdenken", aldus Marini. De Belgische bescheidenheid is dus eigenlijk een placebo-effect op een geconstrueerd verhaal.
Maar ook een placebo-effect is een écht effect. Weegt die historie dan nog steeds op ons gemoed? “Ik kan moeilijk geloven dat dat na al die tijd nog meespeelt", countert de Nederlandse massapsycholoog Jaap van Ginneken. "België is niet het enige land met een geschiedenis vol overheersingen. Zijn dat dan allemaal geboren underdogs?”
Wir schaffen das
Een allesomvattende verklaring is er dus niet, maar onze bescheidenheid lijdt geen twijfel. Zo benadert de reclamewereld ook de Belgische consument voornamelijk als underdog. “Als een buitenlands merk voor het eerst naar België komt, dan leg ik hen uit wat een Belg is. Een underdog, die wantrouwig kijkt naar gevestigd gezag”, zegt Vincent D’Halluin, strategisch directeur bij reclamebureau Mortierbrigade. Nieuwe merken moeten vooral niet komen vertellen dat ze de allerbeste of -grootste zijn. "Ook van merken verwachten we een zekere zelfrelativering."
"Een Nederlander verkoopt zijn product over de grenzen heen als het allerbeste, een Belg zal de nadruk leggen op de imperfecties", zegt Jürgen Ingels, mede-oprichter van SmartFin Capital. Tweerichtingsverkeer, dus. Die cultuur vormt volgens hem een probleem als het over ambitie gaat. We struikelen over de Googles van deze wereld, terwijl er geen enkele reden is waarom the next big thing niet uit België zou kunnen komen."
Ingels zoekt de verklaring in opvoeding en onderwijs. "Wie bij ons drie keer een 10 haalt en één 5, zal op dat laatste resultaat worden aangesproken. Daardoor steken we onze energie in de middelmaat, niet in uitblinken." Het gevolg: wie zijn kop boven het maaiveld uitsteekt, loopt vooral het risico dat die eraf gekapt wordt.
Toch biedt die underdogpositie een veilige haven voor de Rode Duivels-fan: wie geen verwachtingen creëert, kan niet onder de lat duiken. "En binnen het domein sport moet je gewoon constateren dat we geen winnaarsgeschiedenis hebben", ziet professor sportpsychologie Filip Boen (KU Leuven) wat onwennigheid bij de fans. "Bij de sporters zelf geldt natuurlijk het omgekeerde, daar moet het 'Wir schaffen das'-gevoel wel aanwezig zijn."
