Aardverschuiving in vergeten conflict: bocht van Spanje is klap voor rebellen in Westelijke Sahara

De Spaanse steun voor autonomie voor de Westelijke Sahara is een klap voor de rebellengroep Polisario. Volgens Polisario buigen de Spanjaarden voor ‘druk en chantage’ door Marokko.

De rebellenbeweging Polisario, die strijdt voor onafhankelijkheid van de Westelijke Sahara, heeft woedend gereageerd op Spaanse steun voor een plan om het omstreden gebied autonomie te geven binnen Marokko. De Westelijke Sahara is een dunbevolkte woestijnachtige regio langs de Atlantische kust aan de zuidwestkant van Marokko.

Vrijdag sprak Spanje zijn steun uit voor een Marokkaans plan om het gebied zelfbestuur te geven binnen Marokko, waarbij Rabat verantwoordelijk blijft voor buitenlandse zaken en defensie. Volgens Polisario buigen de Spanjaarden hiermee voor ‘druk en chantage’ door de Marokkanen.

Ook Marokko’s buurland Algerije, beschermheer van Polisario, reageerde kwaad. Algerije riep zijn ambassadeur terug uit Madrid en verklaarde ‘verrast’ te zijn door de ‘plotselinge draai’ van de Spanjaarden.

De Spaanse stap is vervelend voor Polisario, dat zijn buitenlandse steun de laatste jaren almaar verder ziet afbrokkelen. Steeds meer landen leggen zich neer bij de annexatie van het gebied door Marokko. Eind 2020, in de laatste dagen van zijn Amerikaanse presidentschap, erkende Donald Trump de Marokkaanse soevereiniteit over de Westelijke Sahara, in ruil voor het aanknopen van diplomatieke betrekkingen door Marokko met Israël. Enkele maanden geleden gaf ook Duitsland zijn steun aan het autonomieplan. En nu is Spanje dus eveneens door de bocht.

“Dit is een klap voor Polisario”, zegt Riccardo Fabiani, projectdirecteur voor Noord-Afrika van International Crisis Group, een pressiegroep. “Spanje is de voormalige koloniale macht en stelde zich altijd neutraal op. In Spanje woont een aanzienlijke gemeenschap van Saharoui’s en onder linkse Spaanse politici leeft ook sympathie voor Polisario. Dat het nu een centrumlinkse regering in Madrid is die haar steun uitspreekt voor het Marokkaanse autonomieplan komt hard aan bij de Polisario-leiders.”

Openstaande erfenis

Het conflict om de Westelijke Sahara is een nog openstaande erfenis van de dekolonisatie van Afrika. Polisario strijdt er sinds 1973, twee jaar voordat de Spaanse koloniale overheerser vertrok, voor een eigen staat voor de inheemse Saharoui’s. De Marokkaanse strijdkrachten hebben vier vijfde van het gebied in handen, Polisario beheerst een strook langs de grens met Algerije, waar de groep zijn uitvalsbases heeft.

In 2020 laaide het bevroren conflict op toen Polisario-aanhangers een sit-in begonnen op een door Marokko aangelegde weg naar de zuidgrens. Deze weg is de belangrijkste route over land voor Marokkaanse handel met West-Afrika. Toen Marokkaanse troepen hardhandig een einde maakten aan de blokkade, zegde Polisario een staakt-het-vuren op dat al bijna drie decennia gold. Sindsdien zijn er af en toe schermutselingen.

Maar het is volgens onafhankelijke waarnemers een zeer ongelijke strijd. De Polisario-rebellen beschikken vooral over verouderd materieel van Russische makelij en voerden in anderhalf jaar slechts een handvol succesvolle aanvallen uit. De Marokkanen hebben een wal met hekken, prikkeldraad en wachttorens in de woestijn opgeworpen, waarmee ze Polisario-guerrilla’s redelijk effectief buiten houden, en beschikken over moderner wapentuig, waaronder Amerikaanse F-16's en Israëlische bewapende drones.

Intussen gaat de integratie van het gebied bij Marokko gestaag door. Toen Spanje zich in 1975 terugtrok uit de Westelijke Sahara telde de regio officieel 75.000 inwoners, inmiddels zijn dat er meer dan een half miljoen, voor het overgrote deel afkomstig uit Marokko. En de regering in Rabat investeert veel in een verdere eenwording.

Geavanceerde wapens

Sinds eind vorig jaar probeert een nieuwe gezant van de Verenigde Naties, de ervaren Italiaans-Zweedse diplomaat Staffan de Mistura, te bemiddelen in het slepende conflict. Hij komt volgende maand met zijn eerste rapport. Maar een doorbraak wordt door vrijwel niemand verwacht. Polisario houdt vast aan zijn eis van een referendum over onafhankelijkheid, terwijl de Marokkaanse autoriteiten het gevoel hebben dat de tijd in hun voordeel werkt.

“Veel hangt af van Algerije”, zegt Fabiani van International Crisis Group. “Als de Algerijnse autoriteiten geavanceerdere wapens gaan leveren aan Polisario, kan dat de machtsbalans op de grond veranderen, maar ik betwijfel of ze dat gaan doen. De Algerijnen zijn beducht voor wapenproliferatie in dat gebied. Mijn inschatting is dat de spanning tussen Algerije en Marokko over een paar jaar wel verder kan escaleren tot een gewapend conflict, maar nu nog niet. Geen van beide kanten heeft op dit moment trek in oorlog.”