Aardbeving trekt een spoor van vernieling in kwetsbaar gebied

Aan beide kanten van de Turks-Syrische grens schrokken bewoners voor zonsopgang wakker, op een koude, regenachtige en besneeuwde winternacht. De beving duurde circa een minuut. In de uren daarna volgden nog twintig naschokken, sommige met een kracht van 6,6 op de schaal van Richter. De eerste schok werd gevoeld tot in Ankara, Caïro en Beiroet. Mensen in Libanese steden renden de straat op, bevreesd voor het instorten van hun huizen en flats.

Van de twee buurlanden die maandagochtend in alle vroegte werden getroffen door een verwoestende reeks aardbevingen, Turkije en Syrië, was het laatste waarschijnlijk het minst voorbereid op een natuurramp van deze omvang. Syrië had de afgelopen twaalf jaar wel iets anders aan zijn hoofd: een vernietigende burgeroorlog, die bovendien de overheidsdiensten, voor zover daar nog iets van over is, heeft onttakeld.

Het in Syrië getroffen gebied bestaat uit een door de regering gecontroleerd deel en de laatste enclave die in handen is van de oppositie, de regio Idlib. Die wordt met steun van Rusland omsingeld door regeringstroepen. Ook is een deel in handen van het Turkse leger en door Turkije gesteunde rebellen.

In een ziekenhuis in de stad Idlib zei Osama Abdel Hamid tegen persbureau AP dat de meeste van zijn buren stierven. Hun vier verdiepingen tellende flat stortte net in toen hij, zijn vrouw en drie kinderen naar de uitgang renden. Een houten deur viel op hen neer en diende als schild. “God gaf me een nieuw leven”, zei hij.

Witte Helmen

In de noordelijke grensstrook van Syrië leven ongeveer vier miljoen ontheemden. Velen van hen wonen in gebouwen die al zwaar beschadigd waren door bombardementen. De hulpverlening is voor een belangrijk deel in handen van een vrijwilligersorganisatie van de oppositie, de Witte Helmen. Honderden families zitten vast onder het puin, liet de organisatie weten in een verklaring. Overbelaste ziekenhuizen stroomden vol gewonden, binnengebracht door reddingswerkers.

Turkije beschikt dan tenminste nog over fatsoenlijk functionerende hulp- en gezondheidsdiensten, maar het zou in deze omstandigheden cru zijn om te zeggen dat de Turken ‘beter af’ zijn. Ook daar is het leed verschrikkelijk en het land noteerde maandag bijna tweemaal zoveel doden en gewonden als Syrië. Het epicentrum van de aardbeving, waarvan de eerste (de zwaarste) met een kracht van 7,8, lag aan de Turkse kant van de grens in de provincie Kahramanmaras, niet ver van Gaziantep.

“Ik heb in mijn leven nog nooit zoiets meegemaakt”, zei een van de twee miljoen inwoners van die stad, de 40-jarige Erdem, tegen persbureau Reuters. “We werden minstens drie keer heel hard door elkaar geschud.”

Als in een wieg

Gaziantep is een van de vele steden en stadjes in het zuiden van Turkije die zijn getroffen. De strook van vernieling loopt van Adana in het westen tot voorbij de Koerdische stad Diyarbakir, zo’n 600 kilometer naar het oosten. “We werden door elkaar geschud als in een wieg”, zei een vrouw in Diyarbakir tegen persbureau Reuters, in een ambulance bij de restanten van het zeven verdiepingen tellende blok waar ze woonde. “We waren met z’n negenen thuis. Twee zonen van mij liggen nog in het puin.” Zelf had de vrouw een gebroken arm en wonden in haar gezicht.

Verslaggevers van Reuters zagen in Diyarbakir tientallen reddingswerkers naar overlevenden zoeken in een hoop puin, alles wat er over was van een groot gebouw. Af en toe maanden ze omstanders tot stilte, zodat noodkreten van mensen in het puin beter te horen zouden zijn.

“Met mijn vrouw en kinderen renden we naar de deur van ons appartement op de derde verdieping. Zodra we die openden, stortte het hele gebouw in”, zei Oussama Abdelhamid, inwoner van een Syrisch dorp aan de grens met Turkije, tegen persbureau AFP. Het gezin overleefde “op wonderbaarlijke wijze”, zei hij. Wel werd hij aan wonden behandeld in een ziekenhuis in de stad Darkouch.

In Sanliurfa, een stad in het zuidoosten van Turkije, probeerden maandagavond tientallen reddingswerkers overlevenden te halen uit een tot niets gereduceerd gebouw van zeven verdiepingen. “Een familie die ik ken ligt onder het puin”, zei Ömer El Cüneyd, een 20-jarige Syrische student die in de buurt woont, tegen AFP.

Beter voorbereid

Naast alle gedeelde leed is er een groot verschil tussen Turkije en Syrië. De Turken waren organisatorisch en mentaal beter op de ramp voorbereid. Zij werden in 1999 – letterlijk – wakker geschud door de aardbeving bij Izmit in het noordwesten van het land, die aan bijna 18 duizend bewoners het leven kostte.

Na Izmit gingen de Turken iets doen wat ze tot dan hadden verzuimd: zich voorbereiden op aardbevingen. En lessen trekken uit het verleden, waarin corruptie opeens de grote boosdoener bleek te zijn. Aannemers hadden op grote schaal gesjoemeld met bouwvoorschriften, voor zover die er waren. Maar liefst 6.286 bouwers werden vervolgd. Turkije kreeg in 2004 een strenge aardbevingswet.

Veel inwoners van Istanbul vertrouwen het evenwel niet. “Ik denk elke dag aan een aardbeving”, zegt de 40-jarige sociologe Esin Ileri. “Als ik ga slapen, denk ik: wat gebeurt er met mijn kat als er vannacht een aardbeving komt?”

Zoals veel inwoners heeft ze altijd een ‘aardbevingstas’ klaarstaan met water, voedsel in blik, batterijen, hoofdlamp, fluitje, fotokopie id in waterproef plastic, radio met knijpkat. “Zeker de helft van mijn vrienden heeft zo’n tas”, zegt ze.

Ook in Gaziantep stonden maandagochtend waarschijnlijk veel van die tassen klaar. In Idlib ongetwijfeld niet.