Aanhangers Bolsonaro wachten wanhopig op de staatsgreep

Met de inauguratie van president Lula da Silva in het vooruitzicht op 1 januari kamperen radicale Bolsonaro-aanhangers nog steeds voor legerkazernes. Zij hopen op militair ingrijpen, enkelingen gebruikten al geweld. Een enorm veiligheidsapparaat moet zondag de rust garanderen.

“We wachten op een teken”, zegt vijftiger Graça, een Bolsonaro-stemmer die sinds de verkiezingswinst van Lula op 30 oktober elke dag doorbrengt voor de legerkazerne in de Braziliaanse hoofdstad Brasilia. Want links heeft die verkiezingen gestolen, stelt ze, en alleen de krijgsmacht kan het land redden. Maar president Jair Bolsonaro en het leger zwijgen. Wat er zal gebeuren? “Niemand weet het.”

Op zondag 1 januari wordt de linkse politicus Luiz Inácio Lula da Silva, Lula in de volksmond, voor de derde keer geïnaugureerd als president van Brazilië. Voor tienduizenden Brazilianen zoals Graça betekent Lula’s aantreden niets minder dan de apocalyps. Zo vaak waarschuwde hun leider voor het communistische gevaar, insinueerde hij dat hij enkel door fraude zou kunnen verliezen, zinspeelde hij op militair ingrijpen, dat de bolsonarista’s niet anders kunnen dan vrezen voor het ergste.

In heel Brazilië veranderden legerkazernes sinds oktober in bedevaartsoorden voor de meest radicale aanhangers van de extreemrechtse president Bolsonaro. Misschien wel de meest geharnaste volgers zijn de paar duizend mensen die in de laatste dagen van december nog steeds elke dag samenkomen voor de legerbasis Forte Caixas in het modernistische Brasilia. Een deel kampeert er, de rest keert dagelijks terug.

Achterhoedegevecht

Die geradicaliseerde minderheid voert een achterhoedegevecht – volgens opinieonderzoek zijn ook de meeste Bolsonaro-stemmers klaar met de golpistas, de mannen en vrouwen die oproepen tot een golpe, een staatsgreep – maar vormt toch een reële dreiging. Eerder deze maand bestormden Bolsonaro-aanhangers een politiekantoor in Brasilia en staken zij auto’s in brand. In het kerstweekeinde vond de politie een explosief in een bus. De verdachte bekende dat hij chaos had willen creëren om het leger tot actie te dwingen. Hij was een bezoeker van het bolsonarista-kampement.

Vandaar dat de veiligheid rond Lula’s beëdiging tot ongekende proporties is opgeschroefd. In de hoofdstad geldt een vierdaags verbod op het dragen van wapens. Zeker achtduizend agenten moeten zondag de couproepers op afstand houden, als groep en als eenlingen. Iedere bezoeker zal worden gecontroleerd. Deze week werden nog eens vier bolsonarista’s gearresteerd.

Bolsonaro blijft zich hullen in stilte. Zijn regering werkt desondanks mee aan de beveiliging van de machtsoverdracht. Al is van een letterlijke overdracht geen sprake, Lula krijgt de presidentiële sjerp omgehangen door de parlementsvoorzitter in plaats van zijn voorganger.

Zo strak als de façade van kazerne Forte Caixas is – een obelisk, een betonnen boog, een grijze gevel – zo geïmproviseerd is het kamp van aanbidders op de stoep van de Avenida do Exército. Uit speakers schalt het volkslied. Er wordt 24 uur per dag gebeden. Er zijn stalletjes met eten en evenementtenten. Mensen staan in de rij voor een wit broodje met boter en een bekertje koffie. Overal vlaggen, spandoeken, pamfletten. “Strijdkrachten help. Red het Braziliaanse volk!” “President Bolsonaro, Brazilië houdt van je!” “We leven al in een dictatuur.” “Opperrechter Alexandre de Moraes is een vijand van het volk.”

Mensen zitten, hangen, praten, schreeuwen, wachten. Ze dragen het nationale geel en groen of hullen zich in camouflagekleding uit de outdoorwinkel. Bij het zeefdrukkraam laten ze hun T-shirts bedrukken met een silhouet van twee gekruiste geweren en de tekst “Een gewapend volk laat zich nooit tot slaaf maken”. Langs de stoeprand is een lint gespannen, tussen volksleger en federale kazerne houden jonge militairen in uniform de wacht.

Ludio Marcondes (41), gekleed als een bergwandelaar, hoedje, sportshirt, backpack op de rug, baardje, megafoon aan de broekriem, kan de buitenlandse journalist wel uitleggen hoe het zit. “Maak een geluidsopname, ik wil dat je mijn woorden letterlijk overneemt.” De agroconsultant uit de zuidelijke deelstaat Mato Grosso do Sul laat zijn complottheorieën de vrije loop.

“Op 30 oktober beleefde Brazilië de grootste roof van de geschiedenis, met honderdduizenden stemmen is gesjoemeld, het electoraal hof geeft geen toegang tot de stemcomputers, Lula is drie keer veroordeeld voor corruptie, hij is vrijgelaten, tegen de wil van het volk, de drie institutionele machten spannen samen, de ergste dictatuur is die van het hooggerechtshof, alleen de strijdkrachten kunnen ingrijpen, daarom kamperen we hier al 59 dagen, want de enige instantie die ons land kan redden dat zijn zij.”

Uit een hoek van de keukentent waar het gesprek plaatsvindt, klinkt geschreeuw: “Ludiooo! Kappen met dat interview!”, roept een kale man. Aanvankelijk kreeg de journalist het voordeel van de twijfel, plots is alleen het wantrouwen over. Veertiger Fabio, een monteur van airconditioners, begeleidt ons naar de rand van het terrein. “De emoties lopen soms hoog op. Er is veel spanning. Je moet begrijpen dat dit een cruciaal moment is voor ons.” Een andere man eist op hoge toon dat de bandopname wordt gewist.

Acht kilometer naar het oosten lopen de eerste Lula-aanhangers over het immense grasveld voor het parlement, waar zondag de nieuwe president aantreedt. De plek ademt statigheid. Architect Oscar Niemeyer gebruikte eind jaren vijftig zijn lege canvas in het binnenland van Brazilië om er de witte tempels te bouwen voor de Braziliaanse democratie: ministeries, congres, presidentieel paleis, gerechtshof.

Robson Messias (53), arbeiderspartijlid van het eerste uur, bivakkeert al dagenlang bij zijn spandoek. “De eerste aanwezige”, luidt de trotse boodschap. Alle inauguraties van PT-presidenten Lula en Dilma Rousseff woonde hij bij, nooit ging een viering gepaard met zoveel zwaailichten. Een helikopter vliegt over, colonnes politieauto’s en motoragenten komen en gaan, de dranghekken staan al rond het veld.

En dan is er ook nog Messias zelf, die zich naast fan opwerpt als privébeveiliger van Lula. Elke bezoeker scant hij op bolsonarista-trekken. “Ik laat me niet intimideren.”