Aandoenlijk alternatief, typisch Vlaams

Twintig minuten was Het journaal bezig, en alle items over de pas overleden Lady Di waren afgerond. Opeens kon het niet snel genoeg gaan voor Martine Tanghe: ze trok haar microfoontje uit en snelde de studio uit. Een bommelding bij de VRT. Het scherm ging bijna een kwartier op zwart.

Bij de openbare omroep dachten ze al snel te weten wie er achter die bommelding zat: de nieuwlichters van Woestijnvis. Het productiehuis moest die avond debuteren op Eén met Man bijt hond, maar had er tijdens de proefweek een sport van gemaakt om de videotape iedere avond opnieuw te laat op de VRT te bezorgen. "Die avond heb ik op de redactie telefoon gekregen om te vragen of wij erachter zaten", herinnert toenmalig Woestijnvis-producer Liesbeth Wyns zich.

Niet dus, maar het typeert de achterdochtige sfeer die er heerste tussen het pas opgerichte productiehuis en de vermolmde openbare omroep. Aimé Van Hecke, die toen advies gaf over de VRT-programmering, had Woestijnvis een contract gegeven om zo de VRT mee uit het slop te halen. TV1 kreeg toen rake klappen van VTM en had met een marktaandeel van rond de 20 procent een historisch dieptepunt bereikt.

Maar de komst van Woestijnvis viel niet bij iedereen in goede aarde. Oprichters Wouter Vandenhaute, Erik Watté en Jan Huyse hadden allen een verleden bij de VRT - ze maakten samen het legendarische Het huis van wantrouwen - maar dat een extern productiehuis de boel kwam overnemen, was een brug te ver. "Je hoorde gemor toen we door de gangen liepen", zegt Wyns. "Je voelde een vijandige sfeer. Toen we proefopnames van Man bijt hond moesten maken, kregen we eerst geen schminkruimte. Ook een ijskast was er niet. We moesten koelboxen met drank meesleuren voor onze gasten."

Al viel die vijandigheid alleen bij de lagere echelons te bespeuren. De top van de VRT, met Aimé Van Hecke op kop, geloofde rotsvast in Vandenhaute en co. "We kregen enorm veel vrijheid", weet Jan Eelen nog. "Niemand van de VRT kwam zich moeien met wat we deden. Men vertrouwde op Wouter om de VRT terug boven water te krijgen." "Wouter en Aimé hadden een rechtstreekse lijn met elkaar. Zonder dat zou het niet gelukt zijn", is Luc Kempen realistisch.

Cruciaal

Man bijt hond - de titel haalde het onder meer van Het Vlaams Blokje en Zotte kosten - beet op 1 september 1997 de spits af voor Woestijnvis. Later dat najaar volgden nog De commissie Wyndaele en Alles kan beter. Maar omdat het magazine de brug moest slaan tussen het Het journaal, dat die avond voor het eerst om 19 uur uitgezonden werd, en Thuis, was het een cruciaal programma voor de openbare omroep. Maar ook bij Woestijnvis stond er druk op de ketel. "We wilden echt iets maken dat nog niet bestond", weet Annick Bongers, toen redactrice, nu programmadirecteur bij SBS Belgium (VIER, VIJF, ZES).

Man bijt hond moest iets lichts zijn, maar toch niet helemaal ontspannend. "Het moeilijkste was het uitdenken van de actuareportages", zegt Bongers. "We moesten telkens een andere insteek voor een verhaal vinden." "Een journaal kan er zich vanaf maken met het kopiëren van een item uit de krant", legt Kempen uit, die nu bij het productiehuis De chinezen werkt. "Wij moesten dat vertalen en er de juiste figuren bij vinden."

Vlotter ging het kiezen van de vaste rubrieken: 'De babbelbox', 'U was weer geweldig dit weekend', 'Magda', de tweeling Matthias en Christophe die bij een bekende Vlaming op bezoek ging, et cetera. Die laatste rubriek was een idee van Jan Eelen. "Ik had de tweeling opgemerkt tijdens audities voor 'Vaneigens'. Je zag onmiddellijk dat je met hen iets kon doen, maar 'Vaneigens' was niet de geschikte plaats. Toen heb ik die rubriek bedacht waar ze op geheel eigen wijze een namiddag met een BV doorbrachten." "Met zo'n rubriek konden we die BV's ook eens op een andere manier brengen", zegt Kempen.

'Vaneigens' was dé rubriek die Man bijt hond vrij snel op de kaart zou zetten . "Een idee van Mark Uytterhoeven", zegt Eelen. "Hij had iets gelijkaardigs gezien op de Franse tv. In het begin hebben we er nog samen aan gewerkt, maar toen Mark zich met andere dingen moest bezighouden, viel het op mijn schouders. De beste last die ik ooit gekregen heb; ik heb er heel veel van geleerd."

Kramp in het gras

Over inhoud en toon was er snel consensus, over hoe Man bijt hond er moest uitzien niet. "Het zag er lange tijd naar uit dat het een klassiek magazine met een presentator zou worden", zegt Bongers. "Heel veel namen zijn de revue gepasseerd", weet Wyns. "Maar niemand was echt overtuigd van die presentatoren. Toch hebben we lang aan dat idee vastgehouden. De studio daarvoor was zelfs al gereserveerd"

Tot de vijftiende augustus, twee weken voor de allereerste Man bijt hond. Kempen ziet het nog perfect voor zich, die brainstorm op het grasveldje bij de toenmalige Woestijnvis-kantoren in Zaventem. "Wouter Vandenhaute, die wel vaker ingrijpende beslissingen durfde te nemen, stelde opeens voor om het zonder presentator te doen."

"Wij van productie schoten direct in een kramp", roept het bij Wyns nog steeds pijnlijke herinneringen op. "Alles was voorzien om een studioprogramma te maken. Opeens moest vormelijk helemaal anders gewerkt worden. We moesten bijvoorbeeld nog bumpers maken, de korte filmpjes met de hond tussen twee reportages." Ook de begin- en eindtrailer van het programma was nog niet af: een camera die op hondshoogte door een flat liep. "Opgenomen in mijn appartement', zegt Eelen. "Maar dat alles zo laat nog in orde gebracht moest worden, zou iets typisch Man bijt hond worden."

Ook op 1 september 1997 viel alles netjes in de plooi - bommelding of niet. Zes items telde de eerste aflevering, goed voor dertien minuten televisie, met Bruno Wyndaele die alle teksten inlas. Pas na enkele weken zou Geert Segers, de man die tot op het einde de vertrouwde stem van het programma zou blijven, die taak overnemen.

Wie nu naar die eerste Man bijt hond kijkt, zal wellicht wat ontgoocheld zijn. Een vrij droge reportage over twee Amerikaanse mannen die met de fiets door België reizen en in Brussel een pint drinken en naar Manneken Pis kijken. "Wouter Vandenhaute heeft me toen in volle vaart naar de Brusselse markt gereden", weet Bongers nog, die de reportage draaide. Daarna volgde een item over Frans Billen, een Limburgse autohandelaar die een jurk van Lady Di had gekocht. Alleen 'U was geweldig' gaf al blijk van de Man bijt hond-aanpak: wachtende mensen in de aankomsthal van Zaventem, met als begeleidende muziek 'Geef me een kus' van Noordkaap.

Ook toen, op de eerste schooldag van 1997, wisten veel kijkers niet wat ze ervan moesten denken. Voor Jan Huyse was het niet echt een verrassing: de vier proefuitzendingen scoorden al niet goed bij het testpubliek. "Achteraf kun je dat verklaren: als mensen iets nog niet gezien hebben, moeten ze er eerst aan wennen." "Ik herinner me dat ook Humo's Dwarskijker Man bijt hond echt niet goed vond", voegt Kempen eraan toe. "Het heeft een tijdje geduurd voor de kijkers het begonnen te waarderen."

Idem voor 'Vaneigens': een paar mensen achter een bureau, met op de achtergrond alleen een blauw scherm. Moest je daar nu mee lachen? "De reacties waren raar", kan Eelen er nu mee lachen. "Maar we waren aan het zoeken en voelden dat we moesten blijven volhouden."

De aflevering op tijd klaar krijgen, bleef misschien wel de moeilijkste klus. De eerste gsm's waren in 1997 al op de redactie beland, maar van straalverbindingen en modern uitgeruste montagewagens was nog geen sprake. "Als één ploeg naar de zee ging en de andere naar Wallonië, was het altijd bang afwachten of iedereen op tijd terug zou zijn om te monteren", zegt Wyns. Om de afgewerkte tape dan op tijd bij de VRT te krijgen, hadden ze bij Woestijnvis Kamiel Geets opgetrommeld, een motard die veel ervaring had in wielerwedstrijden. Zonder pech of druk verkeer kon hij in zes minuten de tape afleveren.

Uiteindelijk volgden de kijkers vrij snel. De eerste uitzending haalde 695.000 kijkers - het best bekeken programma van die avond. Het journaal haalde enkele duizenden kijkers minder, terwijl Thuis tevreden moest zijn met 445.000 kijkers. Een spiegelbeeld van de cijfers van nu. Het nieuws en Familie haalden op VTM meer dan een miljoen kijkers, terwijl Goedele Liekens met haar talkshow zelfs 1,2 miljoen kijkers lokte.

Die eerste september was het begin van de wederopstanding van het toenmalige TV1. De vaste opeenvolging van Blokken tot en met Thuis groeide uit tot een vaste waarde voor Vlaamse kijkers en is nu nog de hoeksteen van het succes van Eén. Ook Man bijt hond haalde enkele maanden later al om en bij de 800.000 kijkers. "Weinig mensen hadden toen in de gaten dat er een strategie achter zat en dat dat treintje van programma's de zender zou versterken," kijkt Kempen terug. "Je moet het Aimé Van Hecke nageven dat hij dat toen inzag."

Nog belangrijker: de aanpak van Man bijt hond zou snel school maken. De andere kijk op de actualiteit, het zoeken van mooie menselijke verhalen... alle media zijn er nog steeds schatplichtig aan. "Na verloop van tijd kwamen we meer en meer journaalploegen tegen", illustreert Kempen de invloed. "Bij de VRT werd dat een mantra: zoek het waar Man bijt hond het zoekt. Op den duur zijn wij het ook verder van de actualiteit gaan zoeken." Maar omdat het harde nieuws al eens plaats moest maken voor verhalen van de gewone mens, was niet iedereen even blij met de invloed van het programma. "Ik heb weleens gelezen over de vermanbijthondisering, en dat was niet positief bedoeld', zegt Kempen.

Voor Woestijnvis groeide Man bijt hond uit tot meer dan zomaar een programma. "Het contract met de VRT om vijf avonden per week Man bijt hond te maken, was een vaste basis voor Woestijnvis", legt Eelen uit. "Het maakte het mogelijk om andere programma's te maken. Ook programma's die geen winst maakten." Bovendien was het een ideale leerschool. Bijna iedereen die bij het productiehuis begon, zette zijn eerste stappen bij Man bijt hond. "Het was een echte kweekvijver", zegt Bongers. "Je leerde er een andere draai aan iets geven, anders kijken naar de dingen."

Pijnlijk einde

"Het blijft een uniek programma", zegt Jan Huyse. "Het was heel Vlaams, met een unieke toon en inhoud. Voor mij blijft dit een van de meest iconische programma's van de laatste twintig jaar. En eigenlijk bestaat het nog steeds, al heet het nu Iedereen beroemd." "Maar Man bijt hond had veel meer persoonlijkheid, was eigenzinniger, dwarser", draagt Eelen het eerste Woestijnvis-programma nog steeds een warm hart toe. "Je proefde de inventiviteit van de makers aan alles. Ik vond het geweldig troostend ook."

Het vervolg dat Man bijt hond bij de start van VIER kreeg, met één lange uitzending per week, was van een ontroerende schoonheid, alleen volgde de kijker niet. Na enkele maanden werd het programma afgevoerd. Een pijnlijk einde van een mooi verhaal dat bijna vijftien jaar duurde, zegt Eelen. "Het is dramatisch dat het op VIER zo is teloorgegaan." Maar het moest zo lopen, blikt Eelen terug. "Die hond moest een symbolische dood sterven om een doorstart te kunnen maken. En dat is gebeurd met De ideale wereld. Net zoals Man bijt hond is het een programma waar je dwars mee in de maatschappij kunt staan."