9 mei wordt cruciale dag voor Poetin: dit is wat we al weten

Maandag 9 mei zijn de ogen van de hele wereld slechts op één plek en één man gericht: het Rode Plein in Moskou, waar Vladimir Poetin de jaarlijkse militaire parade zal overschouwen. Maar wat zal hij concreet zeggen op die Dag van de Overwinning? Dit is wat we zeker weten, en wat nog onzeker blijft.

Wat gebeurt er op 9 mei?

Het belang van 9 mei, de Dag van de Overwinning op nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog, kan voor Russen moeilijk overschat worden. Met 27 miljoen slachtoffers in die Grote Vaderlandse Oorlog blijft het land een van de grootste slachtoffers van de Duitse oorlogszucht die in 1945 ten einde kwam. De overgave ging officieel in op 8 mei om 23.01 uur in Berlijn, in Moskou was het toen door het tijdsverschil al 01.01 uur op 9 mei.

Rusland viert 9 mei vooral sinds 2000, de eerste herdenking na de aanstelling van president Vladimir Poetin, met een groot militair machtsvertoon in Moskou. In de parade op het Rode Plein passeren duizenden militairen van alle mogelijke divisies en brigades, samen met honderden tanks, pantserwagens, artillerievoertuigen, raketinstallaties, helikopters en vliegtuigen. In 2015, bij de zeventigste verjaardag van de overwinning, liep een recordaantal van 16.000 militairen mee in de optocht.

Waarom is 9 mei dit jaar extra belangrijk?

Waarnemers gaan er al van bij het begin van de Russische invasie van uit dat Poetin 9 mei wil aangrijpen om een soort van overwinning uit te roepen in de 'speciale militaire operatie’, zoals de oorlog in Oekraïne nog altijd genoemd wordt. Qua symboliek had het ook kunnen tellen: een succesvolle ‘denazificatiecampagne’ van Oekraïne afkondigen op dezelfde dag als de overwinning op nazi-Duitsland 77 jaar eerder.

De vraag is in hoeverre dat nog kan. Door het stokkende offensief rond Kiev zag het Russische leger zich vorige maand al verplicht om de focus te verschuiven naar de Donbas in het oosten. Maar ook daar lijkt het offensief voorlopig niet zoals verwacht te verlopen, met aanzienlijke verliezen. Niet alleen gaat het militaire materiaal er in sneltempo door, ook worden de bodybags met lichamen van overleden soldaten met honderden tegelijk naar huis gestuurd. Volgens Oekraïne stierven al meer dan 20.000 Russische militairen, een recente balans langs Russische kant is er al weken niet meer gekomen.

Verwacht wordt dan ook dat Poetin 9 mei nodig heeft om met groot machtsvertoon het Russische volk in te peperen dat de ‘operatie' in Oekraïne nog altijd volgens plan verloopt, en dat het leger nog altijd op schema zit om de doelstellingen te bereiken.

Wat zal Poetin precies aankondigen op 9 mei?

Voorlopig weet waarschijnlijk slechts één man wat hij maandag zal vertellen, en dat is Poetin zelf. Speculaties in het Westen zijn er wel in overvloed, meestal over een verdere escalatie van het conflict.

Zo wordt gevreesd dat de president de dag zal aangrijpen om het volk duidelijk te maken dat Rusland wordt aangevallen door het Westen en er dus geen andere optie is dan Oekraïne, en wie weet zelfs de hele NAVO, formeel de oorlog te verklaren. “Het zou me niet verbazen als hij verkondigt dat Rusland nu in oorlog is met alle nazi’s ter wereld”, zo drukte de Britse minister van Defensie Ben Wallace die vrees dinsdag uit, verwijzend naar hoe Poetin het Westen tegenwoordig ziet.

Het scenario is een narratief dat effectief al wekenlang op de staatstelevisie wordt gepropageerd: het Russische leger voert een gerechtvaardigde beperkte militaire operatie uit, maar wordt gehinderd door NAVO-wapens die aan Oekraïne worden geleverd. Voor Rusland betekent dat dat de NAVO bewust op oorlog aanstuurt en dat het dus geen andere optie heeft dan zich te verdedigen.

Poetin zou een formele oorlogsverklaring ook kunnen aangrijpen om een algemene mobilisatie van de bevolking aan te kondigen, waarbij het volledige land en de hele economie in oorlogsmodus komen te staan. Verwacht wordt dat de oorlog nog wel eens bijzonder lang zou kunnen duren en er mogelijk pas vanaf de zomer echt grote offensieven aan zitten te komen. De tijd tot dan zou gebruikt kunnen worden om nieuwe troepen en rekruten op te leiden en om een groot deel van de bevolking in te zetten in een echte oorlogseconomie.

Wat zegt het Kremlin zelf?

Het Kremlin spreekt de speculaties over een oorlogsverklaring tot nu toe tegen. “Daar is geen kans op. Het is onzin”, zei woordvoerder Dmitri Peskov eerder deze week. Hij riep op om geen geloof te hechten aan ‘Westerse speculaties’ dat er een besluit komt over een nationale mobilisatie.

Wat staat wel al vast?

Dat de parade maandag met veel machtsvertoon gepaard zal gaan, is wel al een zekerheid. De Russische minister van Defensie Sergej Sjojgoe maakte deze week bij staatspersbureau Interfax bekend dat er militaire parades zullen zijn in 28 steden. Daarbij zijn zo’n 65.000 mensen, 2.400 stuks militair materiaal en meer dan vierhonderd vliegtuigen betrokken.

De parade in Moskou omvat naar verwachting 11.000 soldaten en 131 militaire voertuigen. Ook nemen 77 helikopters, gevechtsvliegtuigen en bommenwerpers deel die naar verluidt in een Z-formatie over het Rode Plein zullen vliegen.

Voor het eerst in twaalf jaar tijd zal ook niet toevallig het befaamde Ilyushin Il-80 ‘Doomsday’-vliegtuig opnieuw zijn opwachting maken in Moskou. Dat toestel vormt het commandocentrum van de Russische top in het geval van een nucleaire oorlog. Een oorlog die het Kremlin naar eigen zeggen in de verste verte niet zelf in gang wil zetten, maar het vliegtuig moet wel tonen dat Rusland klaar is voor elk scenario.

Welke rol zal Marioepol spelen?

In theorie – maar weinig waarschijnlijk – kan Poetin maandag trouwens ook het tegengestelde van een escalatie aankondigen, en verklaren dat de doelen (bijna) bereikt zijn: door de verliezen aan Oekraïense kant zou de president kunnen verkopen dat het land nu gedemilitariseerd is. Met de inname van de Zuid-Oekraïense havenstad Marioepol zou ook het argument van de denazificatie verkocht kunnen worden, aangezien het Russische leger daar het extreemrechtse Oekraïense Azov-bataljon heeft verslagen.

Voor dat laatste is er op dit moment wel nog één probleem: het laatste verzet in de Azovstal-fabriek. Het Russische leger kondigde gisteren een wapenstilstand van drie dagen aan, maar ging ondertussen gewoon door met bombardementen en beschietingen van de fabriek waar nog altijd honderden Oekraïense soldaten zich schuilhouden. Bestormingspogingen van de resterende Russische brigades haalden de voorbije dagen niets uit.

Rusland ontkent die bestormingen, de Britse inlichtingendiensten bevestigden ze vanmorgen wel. “Russische grondtroepen in Marioepol hebben hun aanval voor de tweede dag voortgezet, ondanks beweringen dat ze deze alleen zouden proberen te belegeren”, aldus het Britse ministerie van Defensie.

De Britten zien in de aanvallen net als Oekraïne een ultieme poging van Rusland om Marioepol tegen maandag als “een symbolisch succes” te kunnen gebruiken. “Het mooiste geschenk voor een heerser is het hoofd van zijn tegenstander. Ik zie duidelijk de ambitie om Azovstal te veroveren en Poetin de ‘overwinning’ te schenken tegen 9 mei”, citeerde het Oekraïense persagentschap Unian Arestovytsj, een belangrijke adviseur van president Volodymyr Zelensky. “Ze willen dat heel graag, maar we zullen zien of het hen ook lukt”, voegde hij er nog aan toe.

De aanhoudende gevechten en bombardementen op Azovstal maken het scenario effectief minder waarschijnlijk. In de stad zelf wordt al dagen puin geruimd en worden kapotgeschoten parken en gebouwen in allerijl zoveel mogelijk opgekalefaterd. Dat voedde de geruchten dat er maandag ook in de stad zelf een parade plaats zou vinden, maar het Kremlin zei vandaag dat het nog niet zeker is of dat ook echt zal gebeuren. Uiteindelijk zal dat moment er wel komen, aldus Poetins woordvoerder Dmitry Peskov.