23.000 slachtoffers van genitale verminking in België, maar weinigen vinden weg naar zorgcentra

In ons land wonen 23.000 vrouwen en meisjes die genitaal zijn verminkt. Een nieuwe campagne die deze week start, wil vrouwen de weg wijzen naar hulpverlening. Want die is er wel degelijk. ‘Veel vrouwen zitten met heel wat trauma’s.’

‘Er waren verschillende vrouwen die me vasthielden”, vertelt ­Diariou Sow, die zelf als klein meisje werd besneden. Sow is voorzitster van la Groupe pour l’Abolition des Mutilations Sexuelles (GAMS), een vereniging die opkomt voor vrouwen die het slachtoffer waren van genitale verminking. “Ik schreeuwde luid, dat is zowat alles wat ik me er nog van herinner, want het ging heel snel. Dan zeiden ze dat ik moest ­stoppen met roepen, want mijn zusje wachtte buiten en ik mocht haar geen schrik aanjagen.”

Sow had le droit de l’aînée: het ‘voorrecht’ om als oudste zus eerst de vrouwenbesnijdenis te ondergaan. De zussen groeiden op in een dorp in Guinee. Omdat hun moeder niet wilde dat ze in het dorp zouden worden besneden, stuurden ze hen naar een vroedvrouw in de stad.

Sow zou er een stevige schrik voor vroedvrouwen aan overhouden. Tijdens het ritueel viel ze flauw van de pijn. Toen ze wakker werd, hoorde ze de vroedvrouw tegen haar zeggen: “Nu ken je het geheim van de pijn. Nu ben je een vrouw.”

Ook in België zouden er zo’n 23.000 vrouwen wonen die een besnijdenis hebben ondergaan, zo toont een schatting van de FOD Gezondheid en het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen. Nog eens 12.000 meisjes lopen een risico op een genitale verminking.

Met een nieuwe campagne wil GAMS met onder andere filmpjes met getuigenissen de twee centra in ons land in de kijker zetten waar slachtoffers begeleiding kunnen krijgen. Zowel in het UZ Gent als in het UMC Sint-Pieter in Brussel is er daarvoor een gespecialiseerd zorgcentrum.

Het Brusselse centrum begeleidde de voorbije acht jaar zo’n 2.500 vrouwen. “De meeste patiënten komen uit Guinee, Somalië of Djibouti”, zegt gynaecoloog Martin Caillet. “Sommigen verwachten dat we hun leven als vrouw van de ene op de andere dag kunnen veranderen. Wij leggen hen dan uit dat het niet zo eenvoudig is.”

Traject op maat

Patiënten krijgen in de zorgcentra een traject op maat, waarbij ze niet enkel hulp krijgen van artsen, maar ook van psychologen en seksuologen. Zij leren hen hoe ze opnieuw seksueel genot kunnen ervaren, want bij veel vrouwen gaat vrijen gepaard met pijn. Slechts een minderheid van de patiënten ondergaat ook een operatie. Ongeveer hondervijftig vrouwen lieten in het UMC Sint-Pieter een ingreep uitvoeren aan hun vulva. Meer dan vijftig ondergingen een operatie om hun clitoris te reconstrueren.

“Vaak kun je de problemen van een ­patiënt niet met een chirurgische ingreep oplossen”, zegt Caillet. “Velen van hen kampen met verschillende trauma’s, omdat ze bijvoorbeeld zijn uitgehuwelijkt of intrafamiliaal geweld hebben meegemaakt. Dat heeft gevolgen voor hun seksleven en hun zelfbeeld.”

Ook Sow zag zo’n operatie niet zitten. Zelfs als ze de ingreep zou laten doen, zou dat deel van haar lichaam nog steeds een litteken blijven, zegt ze. “Ik zou nooit een ‘intacte’ vrouw zijn. Ik wilde mezelf ­leren te aanvaarden zoals ik ben. Ik zocht geen reconstructie van mijn clitoris, wel een reconstructie van mijn persoonlijkheid.”

Lotgenoten

GAMS België heeft voor Sow ook een ­belangrijke rol in gespeeld. Via een sociale assistente kwam de Guineese in contact met de vereniging. De eerste keer dat ze een evenement van de organisatie bijwoonde, zat de zaal vol met vrouwen, veelal uit haar moederland. Praten met lotgenoten was essentieel voor Sow. “Op een dag keek ik met een spiegel naar mijn geslachtsdeel en leerde ik het te aanvaarden”, zegt Sow. “Voordien wilde ik dat niet.”

Ze groeide mee met de vereniging. Tijdens haar opleiding als maatschappelijk werkster liep ze stage bij GAMS. Ze werd daarna lid van de raad van bestuur en nam vorige zomer de fakkel over als voorzitster van oprichtster Khadidiatou Diallo. Maandag vindt er een colloquium omtrent vrouwelijke genitale verminking plaats in de Senaat, waar de publieke overdracht van het voorzitterschap zal gebeuren.

Anderhalve maand geleden beviel Sow van een zoon. Die bevalling haalde helaas veel oude mentale wonden weer open. Ze was bang voor een eventuele episiotomie, het ‘inknippen’. Het was dokter Caillet die haar geruststelde dat artsen zoiets enkel met haar toestemming zouden doen. Haar wantrouwen tegenover vroedvrouwen kon ze zo stilaan laten varen. Maar na de bevalling kwamen de herinneringen terug.

“Omdat ze de schaamlippen bij de ­besnijdenis aan elkaar naaien, kon ik niet meer naar het toilet gaan”, zegt Sow. “Het deed vreselijk veel pijn. Mijn moeder heeft me dan teruggebracht naar de vroedvrouw om alles los te maken. In de periode na mijn bevalling heb ik daar vaak aan moeten denken.”

Met haar levensverhaal wil ze nu een boodschap leveren. “Door mijn genitale verminking werd ik me bewust van wat ik echt wilde in het leven”, zegt Sow. “Ik werd een kleine rebel en deed niet meer enkel wat mijn moeder me opdroeg. Ik zou me niet laten uithuwelijken, maar zelf iemand kiezen en mijn eigen ideeën najagen, ook al zouden anderen me dan niet begrijpen. In Afrika zeiden ze: ‘La femme, c’est la souffrance et l’en­durance.’ Vrouwen moesten zwijgen en ondergaan. Al van kleins af aan ging ik daartegenin.”