2015 was geweldig. Voor geneeskunde toch

1 Genetische manipulatie

De Britse Layla Richards staat symbool voor een nieuw tijdperk in de geneeskunde. Ze was amper drie maanden oud toen de dokters leukemie vaststelden. Net voor haar eerste verjaardag kregen haar ouders te horen dat er wellicht niets meer aan te doen was. Uiteindelijk zou een experimentele therapie haar leven redden. Een klein flesje, gevuld met genetische gemanipuleerde immuuncellen, zou gericht haar kanker aanvallen. "Deze case wijst erop dat de technologie om cellen genetisch te manipuleren alsmaar toegankelijker wordt", zegt professor genetica Bruce Poppe (UZ Gent).

Layla Richards is niet het enige voorbeeld. Eerder dit jaar lieten Chinese wetenschappers weten dat ze voor het eerst menselijke embryo's genetisch hadden gemanipuleerd. Zo waren ze erin geslaagd om een welbepaalde bloedstoornis uit het DNA te halen. Ook dieren bleven niet gespaard. Zo werden muggen verlost van hun malariaparasiet.

2 Immunotherapie

Bij een griep richten de immuuncellen zich tegen het virus. Maar tumoren kunnen zichzelf vermommen als gezonde cellen, en blijven bijgevolg ongemoeid. Immunotherapie zorgt ervoor dat kanker zich niet langer kan verstoppen en dat de immuuncellen de tumoren kunnen aanvallen. In de strijd tegen kanker maakte immunotherapie dit jaar een duidelijke opgang.

Twee grote klinische proeven aan de Amerikaanse Society of Clinical Oncology zijn alvast uitermate hoopvol. Uit hun cijfers blijkt hoe immunotherapie bij sommige patiënten met longkanker de kans op overleven deed verdubbelen. Bij zes op de tien patiënten met vergevorderde huidkanker zorgde deze behandeling ervoor dat de tumoren krompen.

Om die reden wordt immunotherapie zelfs de belangrijkste doorbraak genoemd tegen kanker sinds chemotherapie.

3 Bevroren eierstokweefsel

Een derde medische doorbraak die dit jaar een vaktijdschrift haalde, is van Belgische makelij. Een 27-jarige vrouw baarde hier een gezonde zoon, twee jaar na het terugplaatsen van eierstokweefsel. Het opmerkelijke is dat dit weefsel al werd ingevroren toen ze amper dertien jaar oud was.

Als kind moest de vrouw chemo krijgen, waardoor ze het risico liep onvruchtbaar te worden. Daarom besloten de artsen een deel van haar rechtereierstok te verwijderen en in te vriezen. Een gok, want eigenlijk was niet zeker dat het weefsel al rijp zou zijn.

Toen ze tien jaar later zwanger wilde worden, plaatsten de artsen stukjes van het bewaarde weefsel terug. Met succes, want twee jaar later kreeg ze een kind. Het was meteen de eerste keer dat een vrouw moeder kon worden met eierstokweefsel dat als kind was weggenomen.

4 Alzheimer

In het onderzoek naar alzheimer kwam er in 2015 een sprankel hoop. Het Amerikaanse biotechbedrijf Biogen haalde in een klinische studie met 166 patiënten goede resultaten. Zo bleek dat hun medicijn de opeenhoping van schadelijke eiwitten in de hersenen verminderde én de cognitieve achteruitgang van patiënten afremde.

Het grote verschil met eerdere proeven was dat de testpersonen allemaal alzheimer hadden in een vroeg stadium. "De laatste tien jaar hebben zowat alle studies gefaald, maar toen ging het telkens om patiënten in een ver gevorderd stadium van de ziekte", zegt neuroloog Sebastiaan Engelborghs (Universiteit Antwerpen).

"Blijkbaar was de hersenschade te groot. Maar nu hebben ze dezelfde medicijnen getest bij mensen met prille geheugensymptomen en blijkt dat de middelen wél werken. Dit moet vooral een stimulans zijn om door te gaan met het onderzoek en hier meer in te investeren."

De resultaten zijn zeker hoopgevend, al is de strijd tegen alzheimer nog zeker niet gestreden. "Een zwaluw maakt de lente niet", zegt een nuchtere Bart De Strooper (KU Leuven en het Vlaams Instituut voor Biotechnologie). "We hebben al veel geleerd over alzheimer de voorbije jaren en we zetten telkens belangrijke stapjes voorwaarts."

5 Bloedtest

Vraag je professor genetica Bruce Poppe (UZ Gent) wat volgens hem het grootste medisch succes van 2015 was, dan antwoordt hij: 'liquid biopsy'. Vloeibare biopsieën die meteen informatie kunnen geven over welke ziektes je lichaam teisteren. In de praktijk gaat het vooral over bloedtesten.

"Kankercellen bijvoorbeeld hebben een andere genetische samenstelling", legt Poppe uit. "Dankzij die biopsieën kun je die in het bloed traceren. Eigenlijk kunnen we dus heel erg snel zien of er sprake is van kanker en kunnen we de hoeveelheid tumor in het lichaam volgen."

Dit jaar raakte bijvoorbeeld bekend hoe de NIPT-test (de bloedtest voor zwangere vrouwen die toont of er sprake is van chromosomale afwijkingen) ook kanker kan opsporen. In het UZ Leuven kregen zo'n 4.000 vrouwen een bloedtest. Bij drie van hen ontdekten de artsen een afwijking die wees op tumoren, hoewel geen van de vrouwen symptomen had. De test bleek correct: alle drie de vrouwen hadden kanker, maar dankzij de NIPT-test was hij veel sneller opgespoord en kon de behandeling meteen van start gaan.