200.000 Tsjechen op straat tegen premier Babiš: ‘We willen niet in de periferie van Europa belanden’

In Praag zijn ruim 200.000 Tsjechen de straat opgegaan om te demonstreren tegen premier Andrej Babiš. Die verwijten ze onder andere machtsmisbruik en belangenverstrengeling. Maar de demonstranten houden het beschaafd: het is een kwestie van de lange adem.

Een Tsjech krijg je niet makkelijk de straat op. Voor hij dat doet, moet je hem eerst flink op de kast jagen. Luister maar naar hoe Jan Hajek (67) zijn eigen premier omschrijft. “Hij is een crimineel, hij steelt, hij liegt en hij geeft louter om z’n eigenbelang.” Om bij de demonstratie te kunnen zijn, hebben Hajek en zijn vrouw hun zonvakantie naar Israël omgeboekt.

Achter het koppel begint de menigte warm te draaien. “Schande, schande!”, klinkt het uit zo’n 200 à 250.000 kelen. Ze zijn zaterdagmiddag naar een zompig veld in Praag gekomen om hun woede te ventileren tegen de Tsjechische premier Andrej Babiš. Er zijn Europese en Tsjechische vlaggen te zien, plus een hele trits tractoren uit het Tsjechische platteland, ten teken dat het protest groter is dan de hoofdstad alleen.

Fluwelen revolutie

Op grote schermen glijden beelden voorbij uit 1989, de ‘fluwelen revolutie’, dit weekend precies dertig jaar geleden. Ook toen gingen ontevreden Tsjechen de straat op, aangemoedigd door de val van de Berlijnse Muur. De vrijheid die herwonnen werd, staat nu opnieuw op het spel, denkt Sylvie Vopasková (38). ‘Babiš is bezig ongelimiteerde macht te verwerven. We willen niet in de periferie van Europa belanden.’

Het grootste verwijt aan de minister-president is dat hij twee petten draagt. Hij is premier, dat is één, en tegelijk ook de baas van een groot zakenimperium. Agrofert, een conglomeraat van landbouw- en voedselbedrijven dat zich uitstrekt naar onder meer Nederland, ontving de voorbije twee jaar een slordige 120 miljoen euro aan EU-subsidies.

Op papier heeft Babiš zijn zakenbelangen in een trustfonds geparkeerd, maar dat wordt door velen afgedaan als een wassen neus. De premier krijgt nog steeds winst uitgekeerd, en bepaalt de samenstelling van de raad van toezicht bij Agrofert. Prominent lid van die raad: zijn vrouw. Belangenverstrengeling, zo oordeelde de Europese Commissie eerder dit jaar in een uitgelekt tussenrapport (het definitieve volgt binnen enkele maanden). Het bedrijf zal waarschijnlijk miljoenen moeten terugbetalen. Opvallend genoeg heeft justitie in Tsjechië een andere corruptiezaak tegen de premier geseponeerd.

Beleefde mensen

Een demonstratie onder Tsjechen betekent: geen vuurwerk, geen opruiende teksten. Wel beleefde mensen die hun zorgen uitspreken over het media-imperium dat ‘Babisconi’ vergaard heeft. Over de schandalen schrijven die kranten niet. In plaats daarvan werden de lezers deze week getrakteerd op een commerciële bijlage van vijftien pagina’s, onder de noemer: ‘de waarheid over Agrofert.’

“Sinds 1989 is ons land in handen gevallen van populisten en oligarchen”, zegt de 26-jarige Mikulás Minár, één van de twee drijvende krachten achter de demonstratie van zaterdag. Minár studeert filosofie en theologie. Hij staat de pers te woord in een lamswollen trui en zegt bloedserieuze dingen zoals: “We doen niet aan revolutie, maar aan reformatie.” Hij bedoelt: dit is een kwestie van de lange adem.

In de rest van het land blijft Babiš opvallend populair, mede dankzij een uitgekiende social media-strategie. Er hoeft maar een boompje te worden aangeplant, mopperen ze in Praag, of de premier staat er met zijn neus bovenop, met Facebook-filmpje en al. Babiš profileert zich als een vader des vaderlands. Onder het communisme zorgde de staat voor alles, analyseert Lukás Wagenknecht (41), senator voor de oppositie. “Een baan, een flat, een auto.” Nu moeten de Tsjechen het zelf rooien. Wat blijft, is het verlangen naar iemand die belooft hun problemen op te lossen.

Gedoogconstructie

Een enkeling waagt zich op het podium aan de slogan van de beroemde dissident Václav Havel, ‘waarheid en liefde’, ook al laten die woorden zich zeldzaam slecht op het moderne Tsjechië plakken. Wat het land wel heeft: een premier die – aldus een rechtbank in Slowakije – vóór 1989 collaboreerde met de communisten, en in het parlement doodleuk een gedoogconstructie heeft lopen met diezelfde communistische partij.

Je moet Babiš zien als een “zeer capabele dief”, zegt Jan Miller (56), half liggend op zijn tractor. Een half uur buiten Praag heeft hij 900 hectare land vol pruimen- en kersenbomen. “Er zitten daar allemaal familiebedrijven.” Voor dat soort bedrijven waren de Europese landbouwsubsidies bedoeld, weet Miller, niet de bio-industrie van de premier. “Het platteland gaat eraan kapot.” Gelukkig is er de pruimen-slivovitsj die hij in een fles heeft meegenomen. “Wilt u ook? Zelfgestookt.”

Terwijl de zon zakt boven Praag, luistert de menigte naar filosofiestudent Minár, die puntsgewijs de eisen van de beweging afloopt. Babiš moet afstand doen van Agrofert, zijn minister van Justitie ontslaan, of zelf opstappen, schalt het over de hoofden. “Anders staan we hier op 7 januari weer.” Iemand zet een smartlap in van zangeres Marta Kubišová die oproept tot het beëindigen van de verdeeldheid. Onder de communisten mocht het decennialang niet gezongen worden. Links en rechts worden waxinelichtjes aangestoken.

Nog tijdens de demonstratie plaatst @AndrejBabis op Twitter een foto van hemzelf, boksend met een personal trainer. Met andere woorden: kom maar op.