Medicijnen
2,8 miljard euro belastinggeld vloeit naar farmabedrijven, maar in ruil krijgen we geen goedkopere medicijnen
Nooit eerder ontvingen de farmaceutische bedrijven in ons land zoveel overheidssteun voor hun onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen als vandaag. In 5 jaar tijd is bijna 2,8 miljard euro belastinggeld naar de sector gevloeid. Een record. Eén derde van de factuur voor onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen wordt ondertussen met onze centen betaald. Ook dat is een record. Voor die vrijgevigheid krijgen we echter geen goedkopere pillen. Sterker nog, de farmasector geniet al 12 jaar lang van een fiscaal gunstregime dat te weinig extra investeringen uitgelokt heeft.
In het debat over dure geneesmiddelen komt één statement heel vaak bovendrijven: de prijs is zo hoog omdat onderzoek naar innovatieve medicijnen tonnen geld kost. De farmasector schermt voortdurend met dat argument. En ze heeft niet eens ongelijk. Wetenschappelijk en klinisch onderzoek kosten honderden miljoenen euro’s.
Wat de sector echter niet zegt, is dat ze flink wat steun krijgt van de overheid om dat onderzoek te financieren. Zeker in België is die steun het voorbije decennium fors toegenomen. Dat blijkt uit een onderzoek van Het Laatste Nieuws. De krant vroeg cijfers op bij de FOD Financiën en dook in de databanken van BELSPO (overheidsdienst Wetenschapsbeleid), het federaal parlement en de Europese Commissie. Wat ze ontdekte, werpt een ander licht op het favoriete excuus van de farmabedrijven.
Sinds Verhofstadt II
Nooit eerder ontvingen de farmabedrijven in ons land zoveel overheidssteun als de voorbije vijf jaar. Tussen 2013 en 2017 ging het om een totaalbedrag van bijna 2,8 miljard euro. Of 554 miljoen euro per jaar. Ter vergelijking: de vijf voorgaande jaren kreeg de farmasector ‘slechts’ 995 miljoen euro aan overheidssteun. Of 199 miljoen per jaar. Daarvóór was de steun uiterst beperkt.
Het is de regering-Verhofstadt II waaraan de farmasector al die vrijgevigheid te danken heeft. Die creëerde tussen 2005 en 2007 een fiscaal gunstregime dat zijn gelijke niet kent in Europa en dat de voorbije jaren op kruissnelheid gekomen is. Er werden verregaande loonkostsubsidies en belastingvoordelen ingevoerd én er werd met kortingen op speciale heffingen en met rechtstreekse subsidies gezwaaid. Het doel? Firma’s die veel onderzoek en ontwikkeling doen in België zoveel mogelijk ondersteunen en stimuleren. We gooien daar ondertussen al zóveel belastinggeld tegenaan, dat we in de EU een ‘fiscaal paradijsje’ zijn geworden voor bepaalde sectoren. De OESO schreef in een recent rapport dat enkel Frankrijk nog vrijgeviger is dan België.
De mooiste brokken
Hoewel de steunmaatregelen gelden voor alle sectoren die investeren in onderzoek, is het toch vooral de farma-industrie die het best haar weg vindt naar de centen. Haar effectieve belastingdruk bedraagt - afhankelijk van de manier waarop je die druk berekent - tussen de 6 en 15 procent. Voor alle andere sectoren in ons land schommelt dit tussen de 22 en 27 procent. Met name vier grote spelers ontvingen tot nog toe de mooiste brokken: Janssen Pharmaceutica, GlaxoSmithKline, UCB en Pfizer. Niet toevallig de vier bedrijven die zich in 2006 verenigd hebben in de HST Group.
Die lobbygroep moest ervoor zorgen dat de Belgische overheid de farmasector wat steviger in de watten zou leggen. En vooral: beletten dat een regering het in zijn hoofd zou halen om de maatregelen te beknotten of terug te draaien. Missie geslaagd. Want onder de federale regeringen van Yves Leterme (CD&V), Elio Di Rupo (PS) en Charles Michel (MR) bleef alles nagenoeg intact. Op 19 december 2017, zes dagen voor Kerstmis, kondigde premier Michel zelfs nog een uitbreiding van één van de fiscale gunstmaatregelen aan.
De loonkostsubsidie voor onderzoekers geldt sindsdien ook voor werknemers met bachelordiploma’s. Michel deed die aankondiging terwijl hij geflankeerd werd door de CEO’s van UCB en koepelorganisatie pharma.be. Waardoor het beeld versterkt werd dat het om een kerstgeschenk aan de farmasector ging. Vraag is waarom dat extra cadeautje nog nodig was. Want alle geschenken die de farma-industrie het voorbije decennium kreeg, hebben slechts in beperkte mate effect gehad. En de sector is niet wat je noemt ‘noodlijdend’.
Straffe labo’s
De vier leden van de HST Group zitten in België samen op een reserve van 13 miljard euro. Ze boekten het voorbije decennium forse winsten en keerden honderden miljoenen aan dividenden uit aan hun aandeelhouders. De sector heeft de steun met andere woorden niet nodig om boven water te blijven.
Onze overheid oordeelt echter dat het fiscale gunstregime noodzakelijk is om van België een leider te maken in de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. En daar valt wat voor te zeggen. Als ons land vandaag in heel Europa bekend staat vanwege zijn vele klinische studies en straffe onderzoekslabo’s, dan is dat mede dankzij het bijzonder voordelige fiscale klimaat dat is geschapen.
De farmasector zelf wijst erop dat er de voorbije jaren zeker duizend extra banen zijn bijgekomen voor onderzoekers. Vraag is echter of de sector daarmee zijn uiterste best heeft gedaan. Staat onze miljardensteun in verhouding met de investeringen die de firma’s zelf doen? Uit het onderzoek van Het Laatste Nieuws blijkt dat het aandeel van de overheidssteun in het budget voor onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen de voorbije vijf jaar alleen maar is toegenomen. Anders gezegd: wij betalen een steeds groter deel van de factuur en de farma-industrie een steeds kleiner. Tussen 2008 en 2012 nam de maatschappij 15,6 procent van de kosten voor onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen voor haar rekening, tussen 2013 en 2017 is dat verdubbeld tot 31 procent. Hoe meer wij storten, hoe minder de farmabedrijven zelf lijken te investeren.
Eén van de oorzaken is dat het fiscale gunstregime dat onze overheid heeft opgebouwd niet slim genoeg in elkaar zit. De allerbelangrijkste steunmaatregel - het belastingvoordeel via de zogenaamde octrooi-aftrek - blijkt tegelijk ook de minst efficiënte maatregel om bedrijven aan te sporen tot extra investeringen. Het Planbureau stelde in een recent rapport dat er weinig tot geen aanwijzingen zijn dat die octrooi-aftrek firma’s motiveert om méér geld uit te geven aan onderzoek. Eenvoudig gezegd: ze nemen iedere euro dankbaar aan, maar leggen er zelf niks bovenop. Wij vonden vier recente wetenschappelijke studies, twee uit de VS en twee uit Europa, die de conclusie van het Planbureau onderschrijven. Jammer genoeg is het net dié maatregel waar in ons land de voorbije 10 jaar het meeste geld naartoe is gevloeid. Van de bijna 4 miljard euro die de farmasector heeft ontvangen, is ruim drie kwart te danken aan een belastingvoordeel dat niet efficiënt blijkt te zijn.
De regering-Michel heeft de maatregel in 2016 onder druk van Europa moeten vervangen door een ander belastingvoordeel (de innovatie-aftrek), maar voorzag wel nog een overgangsperiode tot 2021. De farmasector zal dan 14 jaar lang hebben kunnen genieten van een fiscaal gunstregime waarvan we vandaag weten dat het te weinig extra investeringen uitgelokt heeft. Bovendien zijn de prijzen van geneesmiddelen in diezelfde periode zodanig gestegen dat we steeds meer belastinggeld nodig hebben om onze pillen te kunnen betalen. Geen uitgavenpost in de sociale zekerheid die de komende jaren zo explosief zal toenemen als die van de geneesmiddelen. We hebben zeker 1,4 miljard euro nodig om de rekening te doen kloppen. En dat terwijl we al miljarden betaald hebben om al die nieuwe pillen te ontwikkelen. Of hoe de kassa twee keer langs dezelfde kant rinkelt.
De Croo: ‘Onderzoeken of systeem efficiënt is’
Ontslagnemend minister van Financiën Alexander De Croo (Open Vld) vindt het belangrijk om de komende jaren na te gaan of de huidige vorm van overheidssteun aan de farmasector wel efficiënt is. “In tijden van budgettaire krapte moeten we zeker onderzoeken welk systeem van voordelen het meeste oplevert in verhouding tot de budgettaire impuls.”
Hij wijst erop dat ons land in 2016 al gesleuteld heeft aan het fiscale gunstregime. Dat gebeurde weliswaar onder druk van Europa. “We hebben de octrooi-aftrek vervangen door een nieuwe innovatie-aftrek waarbij strenger wordt toegezien of de uitgaven die in aanmerking komen voor het belastingvoordeel werkelijk samenhangen met onderzoeksactiviteiten.” De Croo vindt dat we het effect van die maatregel moeten afwachten vooraleer conclusies te trekken.
Farmasector: ‘Zonder steun minder onderzoek’
Bij pharma.be, de koepelorganisatie van de farmaceutische bedrijven, erkent men dat de sector de voorbije jaren heel wat overheidssteun ontvangen heeft. “Maar als die steun niet bestond, zou het huidige niveau aan onderzoek en ontwikkeling niet behouden kunnen worden én zou ook de uitkomst van die onderzoeken niet in België verankerd kunnen worden.”
“We hebben die steun broodnodig”, zegt woordvoerder Stefaan Fiers, die erop wijst dat het fiscale gunstregime voor álle sectoren geldt die aan innovatie doen. Mocht het systeem afgeschaft worden, dan zou dat volgens hem “een impact hebben op het volledige innovatieve ‘ecosysteem’” in ons land. “Het zou kunnen leiden tot minder spin-offs aan de universiteiten, minder academisch onderzoek, enzovoort.”
Fiers zegt dat er bovendien een grote meerwaarde is gecreëerd met de overheidssteun. “Tussen 2014 en 2018 zijn er duizend extra onderzoekers aangeworven in de labo’s van de bedrijven en tussen 2014 en 2017 zien we een toename van het aantal patentaanvragen met 51 procent. Daarnaast bevestigt het Planbureau in een rapport dat België substantieel hogere onderzoeksinvesteringen binnen de farmasector heeft dan zijn buurlanden.”
