Zowel het onvermogen als de onwil om geduldig begrijpend te lezen is een ondermijnend virus

Ivo Victoria is schrijver van Alles is oké. Hij woont en werkt in Amsterdam. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

Vorige week maakte ik een grapje op Twitter, waarna ik het voorwerp werd van een woedende Twitterstorm. Nu kan ik wel wat hebben maar deze keer was ik ontdaan. Niet door de woede, en ook niet omdat veel mensen de grap niet grappig vonden (story of my life).

Nee, wat mij raakte was dat zo veel mensen de grap niet als grap herkenden, maar in alle ernst de overdrijving die ik gebruikte letterlijk interpreteerden. Had ik de grap slecht opgeschreven? Of had men slecht gelezen? Ik hou, sportief als ik ben, beide mogelijkheden open en bovendien: er zijn ernstiger zaken.

De verminderende leesvaardigheid van onze nieuwe generaties bijvoorbeeld, een proces dat al decennia gaande is. Zowel België als Nederland bungelen onder aan de Europese ranglijst wanneer het gaat om begrijpend lezen. Het resultaat wordt steeds zichtbaarder en incidentjes als hierboven beschreven, zijn de onschuldigere symptomen.

Het groeiende onvermogen om ironie, sarcasme of hyperbolen te herkennen, om context en intenties te ‘lezen’ heeft immers grote impact op het empathische vermogen en de nieuwsgierigheid van velen in het ernstige (online) publieke debat.

Wie de gevolgen doordenkt, hoeft zich niet te verbazen over de populariteit van complottheorieën of fake news. En dan zijn er nog de mensen – niet zelden journalisten of politici – die van de situatie misbruik maken door opzéttelijk letterlijk of figuurlijk te lezen naargelang het hen uitkomt.

Deze week bijvoorbeeld trapte de Nederlandse Telegraaf-journalist Wierd Duk (opzettelijk?) in een grap van de satirische website De Speld, en dreigde met aangifte. Dezelfde dag sprak ik een comedian die klachten kreeg over de vrouwonvriendelijkheid van een comedy-set die vrouwonvriendelijkheid juist aanklaagde met – ingewikkeld! – extreem overdreven vrouwonvriendelijke grappen.

En afgelopen zaterdag stond weldenkend Nederland in rep en roer over een kop op de voorpagina van De Volkskrant: ‘Lastpakken zonder enig toekomstperspectief’. Het betrof een genuanceerde reportage over overlastgevers in asielcentra. De kop, evenwel, was stigmatiserend en onderbuikvooroordelen bevestigend.

Maar. Zelfs wanneer je (wat mij betreft terecht) vond dat die kop te ver ging, en dat De Volkskrant onvoldoende rekening hield met de heersende emoties rond de vluchtelingenproblematiek, dan nóg mag je toch nog steeds verwachten dat mensen verder lezen?

Als je deze kop alléén maar stigmatiserend en provocerend vindt, leg je jezelf neer bij het feit dat veel mensen zo’n kop niet meer kunnen of willen duiden. Ik vind dat lastig: toegeven aan het feit dat veel mensen niet doorlezen maar al uit hun vel springen na vier woorden is ook toegeven dat je werkelijk niets meer mag verwachten van de lezer. Dat maakt mij, als mens en als schrijver, verdrietig en pessimistisch.

Zowel het onvermogen als de onwil om geduldig begrijpend te lezen is een ondermijnend virus dat zich de voorbije decennia langzaam in onze samenleving heeft verspreid. Het wordt bang afwachten of een leesoffensief in onze scholen zal volstaan als vaccin.