Zelfs Vlaams-nationalisten worden royalisten als de vraag komt om Leopold II uit het straatbeeld te verwijderen

Bart Eeckhout is hoofdredacteur van De Morgen.

Voortschrijdend inzicht. Wetenschappers worden er alom om geprezen. Terecht. Vooruitgang is onmogelijk zonder de bereidheid om eigen standpunten te bevragen in het licht van nieuw verworven kennis.

Alleen als het over traditie en geschiedenis gaat, lijken velen plots potdoof te blijven voor nieuwe inzichten. Dat blijkt maar weer bij de discussie over de standbeelden van de oude Belgische koning Leopold II. Die is losgebarsten nu het debat over racisme en gelijkwaardigheid weer ontbrandt na de gewelddadige dood van de gisteren begraven zwarte Amerikaan George Floyd.

Dat we daar nog over moeten twisten, is op zich al gek genoeg. De standbeelden zijn er gekomen als ereteken voor de historische erfenis van de koning die van België een koloniale minigrootmacht maakte. Inmiddels is op enkele ontkenners na iedereen er wel achter dat die erfenis geen verering verdient.

Over de precieze cijfers is twijfel, maar zeker is dat de mede door persoonlijk winstbejag aangedreven roofzucht van Leopold II in de Congo-regio miljoenen doden maakte. Tijdgenoten van Leopold wisten dat al, maar in dit land heeft het wat langer geduurd voor die met bloed doordrenkte waarheid erkend kon worden.

Toch is de aarzeling groot om monumenten ter ere van deze roversmonarch weg te halen. Zelfs Vlaams-nationalisten worden plots verstokte belgicistische royalisten, als de vraag komt om de beeltenis van Leopold II uit het straatbeeld te verwijderen. Hoe vreemd.

Dat de gedenktekens ons kunnen helpen om de gruwel van zijn regime te herinneren, blijkt alvast niet uit de praktijk. Onze wankele kennis over het kolonialisme toont juist aan dat de beelden niet bepaald bijdragen aan het inzicht in deze duistere periode in de geschiedenis.

Vergetelheid is niet het enige alternatief voor verering. Er zijn tal van donkere maar gedenkwaardige momenten in de geschiedenis die we niet ‘vereren’, maar die we toch niet vergeten zijn. Je zou de monumenten nog kunnen opvatten als een herinnering aan onze eigen verknipte historische blik. Maar dat is meer iets voor een museum in plaats van voor een marktplein.

Dat nog vele andere oude helden zullen volgen als Leopold van de sokkel wordt gehaald? Ach, het is altijd uitkijken voor morele scherpslijperij, maar aan de koloniale erfenis van Leopold II zijn weinig grijstinten. Dit is donkerzwart. Hem verering ontzeggen, hoeft heus geen hellend vlak van beeldenstormerij te starten.

Uiteindelijk gaat dit om erkenning. Erkenning van het onnoemelijke leed van mensen, gemeenschappen, volkeren. Het is een bescheiden tegemoetkoming aan de slachtoffers van die racistische massamoorden. Geen slachtoffer van reëel, hedendaags racisme wordt geholpen door een verwijderd standbeeld, maar ook voor die slachtoffers is dit een erkenning en een tegemoetkoming.

Tenzij men juist dat niet wil?