Worden dwang, ongelijkheid en vervreemding de nieuwe Franse norm?

In heel Frankrijk betoogden donderdag opnieuw honderdduizenden mensen tegen de omstreden pensioenhervorming van president Emmanuel Macron, wiens autoriteit zwaar op de proef wordt gesteld door een steeds breder wordende ‘coalitie van de straat’.

Het protest gaat intussen al lang niet enkel meer over de verhoging van de pensioenleeftijd van 62 naar 64 jaar maar over de autoritaire wijze waarop de president dit doorvoerde: met een zelden gebruikt grondwetsartikel dat het parlement omzeilt. De kloof tussen het Elysée en de straat is nu compleet. Voeg daar nog de keiharde reactie van de oproerpolitie aan toe en je krijgt een recept voor sociale onrust die nog lang kan duren.

President Macron en zijn regering hebben deze protestgolf volledig aan zichzelf te danken. Ze hadden met veel meer empathie de dialoog kunnen aangaan. In het Europa van 2023, met een stijgende levensverwachting en oplopende zorgkosten, valt elke sociale partner wel te overtuigen van een pensioenhervorming zolang men maar rekening houdt met uitzonderingen voor zware beroepen en sociaal zwakkeren. Het punt dat 1,8 miljoen pensioenen met gemiddeld 600 euro gaan stijgen ‘als alle Fransen langer gaan werken’ speelde Macron te weinig overtuigend uit. In plaats van uitstel voor grondiger overleg verkoos hij de vlucht vooruit: de toepassing van grondwetsartikel 49.3 waarmee de executieve zich de macht toe-eigende te hervormen zonder parlementaire stemming. Zijn Assemblée negeren was een blunder.

Het Franse sociale kruitvat is nu veel conflictueuzer dan toen Macron in zijn eerste ambtstermijn de durebrandstofprotesten van de gele hesjes naast zich neerlegde. Door de hoge inflatie hebben nu veel meer Fransen dan toen moeite om het hoofd boven water te houden. Er doen ook opvallend veel studenten mee aan de protesten, voor wie de levenskosten stilaan onbetaalbaar geworden zijn. Velen betogen nu ook al tegen de groeiende kloof tussen de rijkste 1 procent en de rest.

“Frankrijk is een rijk land, ze zoeken het geld bij de verkeerde. Met slechts een paar procent extra belasting voor de allerrijksten zouden we uit de problemen zijn”, tekende onze correspondente op uit de mond van een betoger, die zo een perceptie vertolkt die Macron te weinig erkent. Zelfs de bekende econoom Gabriel Zucman hekelde recent op het Wereldeconomisch Forum in Davos dat “de 370 Franse huishoudens met de hoogste inkomens een effectief belastingtarief betalen van slechts 2 procent”.

De Republikeinse waarden van Frankrijk zijn vrijheid, gelijkheid en broederschap, maar de boze Fransen vragen zich af of deze vervangen worden door dwang (‘49.3' en een ‘matrakkerende’ politie), ongelijkheid (de kloof tussen rijk en arm) en vervreemding (een ‘elitaire’ president die niet meer de vinger aan de pols heeft bij de gemiddelde Franse werknemer).

President Macron zal zo snel mogelijk deze sociale onvrede moeten bezweren. Zo niet dreigt de politieke polarisering en fragmentatie te vergroten die hij als president net wou tegengaan.