Wie niet meer vrijuit durft te spreken, durft uiteindelijk niet meer vrijuit te denken

Els van Doesburg is schepen in Antwerpen namens N-VA. Haar column verschijnt tweewekelijks, afwisselend met Marc Van Ranst.

Bent u dit jaar al ‘fascist’ genoemd? Ik wel. Ook niet zo gek, het jaar is tenslotte al een dikke maand bezig. Het is me niet helemaal helder wat we anno 2023 verstaan onder de noemer ‘fascist’ maar het lijkt zoals in 2022 weer neer te komen op: alle mensen die je niet leuk vindt. Je kan het afwisselen met het woord nazi. Ik ken op die manier heel veel nazi’s. Een échte fascist of nazi heb ik nog niet te vaak ontmoet, denk ik, en veel mensen die ik niet leuk vind, noemen zich ‘antifascist’. Moeilijk allemaal.

Zo ongeveer elke dag veranderen in onze taal woorden van betekenis omdat ze ineens (poef!) ‘onderdrukkend’, ‘problematisch’ of ‘kwetsend’ geworden zijn. Woorden als ‘veiligheid’, ‘inclusie’, “privilege’, ‘fascist’ en zelfs ‘vrouw’ zijn uitgehold van hun oorspronkelijke betekenis. Wie zich daar ernstige vragen bij stelt, is van kwade wil en doet aan haatspraak. Nee liefste lezers, niet alleen in Amerika.

Gewoon een recent voorbeeldje: de Nederlandse krant Trouw kondigde aan enkel nog over ‘witte’ mensen te zullen schrijven en niet meer over ‘blanke’ mensen. Dit laatste is activistisch en extreemrechts. Vertel het zeker snel aan uw oma in het woon-zorgcentrum voor ze haar de Obersturmbannführer van ’t tweede verdiep beginnen noemen. Orwelliaanse tijden, niet waar?

Woorden schrappen, sluipend van betekenis veranderen, nieuwe woorden bedenken, lijsten met verboden woorden… Dit gaat niet over die woorden, dit gaat over macht. Taal is het wapen om te laten zien wie de baas is. Volgens Ludwig Wittgenstein vormen de grenzen van mijn taal de grenzen van mijn wereld. Dit is exact waar het over gaat, niet de woorden maar welke gedachten je nog kan formuleren met die woorden om zo de samenleving te dwingen naar het gewenste model. Je hebt de keuze tussen conformeren of zwijgen, tenminste als je niet door het leven wil gaan als bekrompen, ongevoelig of gewoon, jawel, als ouderwets gore fascist.

Wie niet meer vrijuit durft te spreken, durft uiteindelijk niet meer vrijuit te denken. Onvermijdelijk leidt het tot zelfcensuur. Wil u weten hoe dat dan klinkt? Luister dan naar de eerste aflevering van de Klara-podcast over Hannah Arendt.

Anya Topolski, politiek filosoof (en knetterwoke), vertelt er onder meer over de relatie tussen Arendt en Martin Heidegger. Topolski, schrijfster van meesterlijke columns als ‘Hoe Zwarte Piet mijn seksleven verpestte’, probeert krampachtig elke mogelijke woordelijke valkuil te vermijden, zeker wanneer ze spreekt over de liefde tussen de studente Arendt en haar professor.

Het resultaat klinkt dan ook benauwd, voorzichtig, elke zin wordt twee keer omgedraaid of aangekondigd met een disclaimer. Die angst om het verkeerde te zeggen, de wokespeak niet correct toe te passen, is bijna tastbaar. Mijn god, wat moet het dodelijk vermoeiend zijn om altijd zo op je hoede door het leven te gaan, om je vrijheid van spreken zo te vernauwen voor spelregels die elke dag veranderen.

Ik zeg het, Orwelliaanse tijden. Maar ja, ik ben dan ook vast een fascist.