Wie is de held in dit coronaverhaal?

Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB). Zijn bijdrage verschijnt tweewekelijks, afwisselend met Vincent Stuer.

In het oudste geschreven verhaal van de mensheid, het epos van Gilgamesh, neemt die het op tegen een monster dat verborgen leeft, zijn koninkrijk en de inwoners bedreigt. De held wordt uitgerust met bijzondere wapens en gaat op zoek naar het monster. Als hij het vindt, wijst alles erop dat hij het onderspit zal delven. Uiteindelijk zegeviert hij.

Dat verhaal ontstond vijfduizend jaar geleden en werd sindsdien in ontelbare versies herhaald. Monster bedreigt de mensheid, mens wordt uitgerust met bijzondere wapens en/of eigenschappen en vertrekt op de lange tocht vol gevaren. Als hij het monster vindt, lijkt hij gedoemd. Uiteindelijk zegeviert de held en wordt hij beloond, met goud, een koninkrijk, de hemel, de prinses of het meisje en de hemel op aarde.

Zo verging het Perseus met zijn magische helm tegen de Medusa; Beowulf tegen het monster Grendel, Sint Joris tegen de draak; Charlie Marlow op de Congostroom op zoek naar Kurtz. The Magnificent Seven namen het op tegen Calvera (een monster van onmenselijkheid, prachtig vertolkt door Eli Wallach). Luke Skywalker en Han Solo bestreden de schimmige keizer van het ‘geglobaliseerde’ heelal en zijn afvallige Jedi, Darth Vader. De eerste keer dat het basisscript tot me doordrong was in 1963 toen ik de film Dr. No zag. De held, James Bond, wordt door Major Boothroyd uitgerust met bijzondere wapens, gaat op zoek naar Dr. No die zich op een ver eiland verschuilt. De held trotseert vele gevaren, krijgt zelfs te maken met een vuurspuwende draak. Als alles verloren lijkt, zegeviert hij, en krijgt hij Ursula Andress.

En nu is het er weer. Het coronamonster bedreigt de mensheid. In alle versies van het basisscript worden aan het elementaire gegeven allerhande intriges en zijpaden toegevoegd, maar deze keer maakt de verteller het bijzonder bont met de tussenkomst van verzorgend personeel, experts, overwerkte artsen, IC-afdelingen onder druk, voortvarende en weerbarstige ministers, politici, antivaxers, farmaceutische bedrijven, journalisten, commentatoren, twitteraars en twijfelaars…

Wie deze versie van het verhaal heeft bedacht, heeft duidelijk nog nooit gehoord van “in de beperking toont zich de meester”. Het vervolg van dat Goethe-citaat is trouwens heel toepasselijk: “en enkel regels en inperkingen kunnen ons vrijheid geven”. Het coronaverhaal werd inmiddels zo ingewikkeld, de intrige kende zoveel bochten en wendingen, dat het zijn geloofwaardigheid dreigt te verliezen.

Het is ook onduidelijk wie de held is. Op een bepaald moment leek dat het zorgpersoneel te zijn. Wie het basisscript kent, wist beter. Mensen die zich over de slachtoffers van het monster buigen, krijgen nooit de hoofdrol. Die is weggelegd voor de held die het monster te lijf gaat. Daarom verschoof de aandacht naar de experts, uitgerust met het bijzondere wapen, kennis. Zij deden hun best om held te zijn, maar hun kennis bleek ontoereikend. Die betreft het monster, het virus, terwijl er behoefte is aan kennis over hoe mensen en virus met elkaar omgaan.

Hoe reageren mensen op wat hen wordt gezegd wat zij moeten doen? Dat wisten de experts ook niet meteen. En dus geschiedde wat we al zagen gebeuren in de talrijke films over buitenaardse monsters die de mensheid belagen. Mensen zijn weerbarstig, slaan de raad van experts in de wind of raken in paniek, vergroten in elk geval het onheil dat het monster aanricht.

De taak om het gedrag van mensen te sturen, viel daarom de politici en de bevoegde ministers te beurt. Heel even konden zij de mantel van de held om de schouders draperen en heimelijk hopen op een koninkrijk binnen handbereik. Dat eindigde alras in frustratie.

Frustratie is overigens een belangrijk element in verhalen over de strijd tegen het monster. Alles lijkt dan mis te lopen. Het monster duikt op in nieuwe gedaanten, nog gevaarlijker dan voorheen. Zijn handlangers worden talrijker. De mensheid lijkt gedoemd; het rijk van de vrijheid voor immer verloren? Buiten de gekneusde held rest geen hoop. Maar wie is de held in de coronaversie van het verhaal?

Te oordelen bij alle andere versies is dat degene die de beloning krijgt. De farmaceutische industrie dus. Voldoende hoeveelheden van aangepaste en doeltreffende vaccins en maskers spelen inderdaad een belangrijke rol. Boosten en nog eens boosten en maskers dragen, is de boodschap.

Onze held is in feite het moeilijke samenspel van kennisproductie, markteconomie, gerichte overheidssteun en overheidsregulering en goed georganiseerde bedrijven. Een complexe held. Waarschijnlijk te complex voor een snedig verhaal. En toch, als hij verliest, zijn wij verloren; als hij slabakt blijven wij steken in de fase van frustratie. Geen epos dan, maar wat krom bochtenwerk, gekibbel en een triest partijtje zwartepiet toespelen.