Wie de bodycambeelden bekijkt, merkt dat de politie in Memphis precies optrad zoals de criminele bendes die ze bestrijdt

Maarten Rabaey is journalist.

De weerzinwekkende beelden uit Memphis, Tennessee, tonen de drastische nood aan van een radicale politiehervorming in de Verenigde Staten. Ze leren ook dat de inzet van speciale eenheden in dichtbevolkte burgerwijken de uitzondering moet blijven van politiewerk, niet de regel.

De ongewapende zwarte man Tyre Nichols werd op weg naar huis na een verkeerscontrole doodgeslagen door vijf agenten. Dat de daders ook zwart zijn maakt het des te pijnlijker, maar is helaas ook niet uitzonderlijk.

Geïnstitutionaliseerde discriminatie, waarbij Afro-Amerikaanse mannen sneller worden gestopt bij politiecontroles en disproportioneel harder aangepakt, maakt in sommige Amerikaanse staten en grootsteden al decennia deel uit van een subcultuur binnen politiekorpsen. Ook als hun kleur de typische ‘melting pot’ van de Amerikaanse grootsteden weerspiegelt. Politiegeweld in de VS is dus lang niet alleen een raciaal wit-zwartverhaal, maar een verhaal over de diepe kloof tussen de wereld van mannen in uniformen en de wereld van, uiterst verarmde, centrumsteden.

Een bendecultuur en dito geweld zijn debet aan de problemen in de straten van de grootstedelijke wijken, maar - en dat blijft te weinig belicht - intussen ook binnen sommige politiekorpsen.

Bij afwezigheid van een goed functionerende welvaartsstaat leven veel mensen in grootsteden als Memphis in overlevingsmodus. In sommige wijken is er veel overlast door misdaadgroepen.

De daders van Nichols’ doodslag maakten deel uit van de speciale antibanditisme- en drugseenheid Scorpion, die ingezet werd tegen de bendes. Wie hun bodycambeelden bekijkt kan niet anders dan besluiten dat ze op dezelfde wijze optraden als de criminele bendes die ze bestreden. Een groep gewelddadige overvallers die Nichols’ wagen had willen stelen, had ook zo kunnen handelen.

De beslissing van Memphis om de eenheid meteen te ontbinden toont daadkracht, maar daarmee mag de kous niet af zijn. Er is een diepgaand onderzoek nodig naar de reden waarom de eenheid zo ontspoorde, naar hun opleiding en ethiek, en naar de bevelen die ze van hun superieuren kregen. En kreeg die eenheid niet te veel armslag?

Veiligheidsdiensten hebben soms geen andere keuze dan speciale eenheden te sturen, maar dat moet de uitzondering blijven, niet de regel. Mogelijk is het bestuur van Memphis hier te ver in gegaan, waardoor hardhandig optreden routine werd. Zo ontstaat normvervaging, een hellend vlak, waarna je in de kloof valt die je eigenlijk had moeten overbruggen.

Filosoof Friedrich Nietzsche stelde ooit: “Wie monsters bestrijdt, moet ervoor zorgen dat hij daarbij geen monster wordt. En als je lang genoeg in een afgrond staart, zal de afgrond terug in jou staren.” Het is een devies voor alle agenten, naast hun motto ‘dienen en beschermen’.

Ook ons land was ooit niet vreemd aan een bendecultuur, waarin de grens tussen misdadigers en misdaadbestrijders was vervaagd. Kijk maar naar de reeks 1985 en lees er de publicaties over de Bende van Nijvel op na. We zijn er nog altijd niet uit hoe dat kon gebeuren.