We leven allemaal graag in de grootste vrijheid, maar o schande als iemand die durft verdedigen

Geen mens is superieur aan een ander, en toch is een vrije, democratische samenleving wél het meest succesvolle politieke idee van de voorbij eeuwen. Het is daarom nu meer dan ooit nodig om dat model te verdedigen.

Soms kan je ergens een punt hebben en toch de bal compleet misslaan. Volgens “Low impact man” Steve Vromman helpt onze manier van leven de aarde naar de maan, met al zijn vleeseters, autoritjes en vliegtuigreizen. Ergens raakt hij daar waarheden aan. Ja, uiteraard leidt een vrije samenleving niet alleen maar tot geweldige dingen. Dat zou wel heel simpel zijn. Vrijheid is er ook om foute keuzes te maken.

Alleen: in een vrij en democratisch systeem kan je gelukkig ook aanklagen wat er fout loopt en daaruit actie ondernemen. Zo hebben we door de eeuwen heen progressie gemaakt. Vrouwenrechten, het homohuwelijk, de strijd tegen klimaatopwarming: het zijn maar een paar dingen die we dankzij- niet ondanks- onze manier van leven hebben kunnen afdwingen. Er zijn veel plekken op aarde waar dat niet mogelijk is. Ik kan me vergissen, maar mocht low impact man de pech hebben in een minder vrij systeem te leven, hij zou zijn ecologische afdruk alleen nog maar binnen vier celmuren kunnen verkleinen. Die vrijheid, die constante prikkel tot progressie, dat is dus net wél het superieure aan onze samenleving en manier van leven.

De vrije democratische samenleving was daarom alleen al het beste idee van de 20ste eeuw. Mensen in zo’n systeem zijn doorgaans rijker, hebben minder oorlog en tolereren minder corruptie. Dat is geen toeval: vrijheid zorgt ervoor dat iedereen zijn eigen toekomst kan scheppen. Dat zoveel volkeren nu nog steeds enorm veel risico durven nemen voor dat ideaal bewijst zijn geweldige waarde. Kijk maar naar het voorbeeld van Iran, waar ondanks een theocratisch regime mensen op alle mogelijke manieren op zoek gaan naar hun natuurlijke vorm van vrijheid.

Dat is vrij logisch: vrijheid staat voor progressie. Hans Rosling, de onlangs overleden Zweede professor, toont dat in zijn bekende filmpjes treffend aan. Rijkdom, gezondheid, opleiding en geluk: het steeg allemaal sinds de industriële revolutie razendsnel in landen die een democratie omarmden. Tot voor kort leek een vrije samenleving zoals wij die kennen daarom voor iedereen binnen de kortste keren een feit te worden. Wel, helaas: niet dus.

De democratische progressie is stilgevallen. Onze manier van leven kent op dit moment enorm moeilijke tijden. Momenteel leeft minder dan de helft van de wereldbevolking in een vrij land. Volgens Freedom House, een Amerikaanse denktank, is er sinds een dik decennia een sterke globale afname van de mate aan vrijheid waarin mensen leven. Tussen 1980 en 2000 heeft de zoektocht naar democratie amper enkele tikjes gekregen. Sindsdien wordt er stevig op ingebeukt.

Veel landen zijn richting autocratie gegroeid, dikwijls met een schijnlaagje van verkiezingen. Buiten het Westen waren er kortstondige opstoten van democratie, zoals tijdens de Arabische lente, om dan snel weer te imploderen in chaos en repressie. Het aura en de invloed van onze Westerse democratische onoverwinnelijkheid is weg. In China boekt een systeem met beperkte vrijheden enorme economische vooruitgang. Aan onze grenzen geven bevolkingen vrijwillig de teugels in handen van alleenheersers. En bij onze eigen jongeren is er een radicale voedingsbodem voor het denkbeeld dat religieuze wetten boven maatschappelijke normen en waarden staan. Sla me dood, maar er zijn dus echt wel redenen genoeg om de verdedigingslijn van onze vrije samenleving te versterken.

Dat heeft niets te maken met perfectie, laat staan superieure mensen. De vrije samenleving is net superieur omdat hij imperfect is, met een hoop imperfecte individuen. We leven in vrijheid omdat ons samenlevingsmodel niet draait rond majoritarisme: zelfs wie verkiezingen wint, heeft het nooit helemaal voor het zeggen. Gelukkig maar.

Er zijn grondwetten, instituties, bescherming van minderheden en vrijheid van meningsuiting. En als dat nog niet genoeg is, bundelen burgers nu onderling hun krachten tot vervelens toe. Dat is een geweldig grote verbindende kracht, die ervoor zorgt dat we constant verder kunnen evolueren, gestuwd door menselijke creativiteit en innoverend vermogen.

Steeds meer landen gooien dat overboord. Het gaat te traag, het geeft te veel chaos. Net als bij de opgang van fascisme en nazisme is een sterke en autocratische hand op veel plaatsen opnieuw het ideaal, alle individuele rechten ten spijt.

Ook bij ons, in het midden van ons vrijheidsideaal, is er reden om ons zorgen te maken. De onophoudelijke overheidsexpansie zet een rem op individuele vrijheden. In elk aspect van ons leven heeft de staat een beslissende stem. Over hoeveel je mag werken, welke gender je bent, aan wie je mag nalaten en aan welke absurde staatsstructuren jouw geld wordt uitgegeven. Dat allemaal op de kap van toekomstige generaties, wiens ontwikkeling wordt beknot door opstapelende begrotingstekorten. Die wildgroei van het staatsapparaat is onze eigenste Erdogan, onze onzichtbare maar alomtegenwoordige vrijheidsbeperker. We kunnen andere samenlevingen de les niet spellen zonder daar ook iets aan te doen.

In 1941, bijna twee eeuwen na de verlichting, bleven er nog slechts 11 democratieën over. Sindsdien hebben we een fenomenale weg afgelegd richting globale vrijheid. Het leek er even op dat die onstopbaar was. De laatste jaren gaan we helaas terug in de omgekeerde richting. Die tendens komt gevaarlijk dichtbij. Beste low impact man, u mag onze samenleving veel verwijten, maar om dat in de toekomst ook nog te kunnen doen: kom alsjeblieft zijn vrijheid mee verdedigen in dit moeilijk tijdsgewricht.

Lees ook: "Onze 'superieure' levensstijl helpt de aarde naar de maan, mevrouw Rutten"