We hebben een doordachte pandemiewet nodig die onze grondwettelijke vrijheden beschermt

Het coronavirus heeft de hele wereld verrast. Het dwong regeringen wereldwijd om ongeziene maatregelen te nemen en onze vrijheid aanzienlijk in te perken. Dat was voor een hoger doel, met name het redden van vele kostbare levens.

Uiteraard is het beperken van grondrechten geen evidentie voor een liberale partij. Onze grondwet en de fundamentele vrijheden zijn ons eerste geloofspunt. Daarom moeten uitzonderingen in kritieke noodsituaties altijd proportioneel, noodzakelijk en tijdelijk zijn, met een voldoende wettelijke basis en mogelijkheid tot controle. Daarover hebben wij gewaakt in de terreurcrisis toen allerhande voorstellen de ronde deden. Daarover waken wij vandaag.

Burgers hebben bepaalde coronamaatregelen aangevochten en de Raad van State heeft in haast alle gevallen geoordeeld dat de maatregelen juridisch aanvaardbaar waren. Hij hield natuurlijk ook rekening met het acute gevaar van de crisis. Maar het wringt uiteraard dat een regering met een eenvoudig besluit zonder parlementair debat maatregelen kan invoeren zoals een avondklok of verplichte sluiting. Een stevige wettelijke basis voor situaties als deze, ontworpen met het parlement, is daarom aangewezen.

Maar hierbij is ook grote voorzichtigheid geboden. Het risico bestaat dat een zogenaamde ‘pandemiewet’ de deur openzet voor het nog verder uithollen van onze grondwettelijke vrijheden, bijvoorbeeld op momenten wanneer er minder consensus is over de ‘noodsituatie’. Het mag geen wildcard worden voor regeringen. We moeten dus opletten dat de remedie niet erger is dan de kwaal.

Het doel van een pandemiewet moet dus zijn om de grondwettelijke vrijheden nog beter te beschermen. Hoe kunnen we dat realiseren? Bovenal is het belangrijk om de democratische legitimiteit op te schroeven. Vandaag kondigt de minister van Binnenlandse Zaken de maatregelen af in een Ministerieel Besluit. Ja, deze besluiten zijn opgesteld door een Overlegcomité waarin alle regeringen zetelen. Maar toch wordt deze bevoegdheid beter formeel toegekend aan de voltallige regering zodat geen enkele toekomstige minister die het minder goed voorheeft, alleen kan handelen. We kunnen ook een toetsing door de Raad van State overwegen. Sowieso moet er parlementaire controle komen op de besluiten. Het parlement moet ze binnen een redelijke termijn valideren. Als het die niet kan ondersteunen, moet het bepaalde elementen kunnen aanpassen of annuleren.

Daarnaast is het belangrijk dat het wettelijk kader ook de proportionaliteit, tijdelijkheid en noodzakelijkheid garandeert. Ook is een aparte wet te verkiezen boven een amendering van de wet Civiele Veiligheid. Dat laatste houdt het risico in dat de uitzonderingen op velerlei situaties kunnen worden toegepast. Om diezelfde reden zijn we ook niet gewonnen om de pandemiewet op te rekken tot een wettelijk kader voor een noodtoestand.

We hebben dus een doordachte pandemiewet nodig. Belangrijker dan de snelheid, is de juiste finaliteit: onze grondwettelijke vrijheden beschermen en het parlement volwaardig betrekken.