Wat niet kapot is, hoef je niet te maken. Het is de gouden regel van goed bestuur. Vlaanderen doet exact het omgekeerde

Bart Eeckhout is hoofdredacteur bij De Morgen.

Even een vraag. Kan iemand een belangrijke maatschappelijke of democratische kwestie noemen die opgelost is door recente wijzigingen van de politieke of electorale spelregels? Laten we het niet eens hebben over het teveel aan kinderen in de studie door het tekort aan leraren, over het plaatsgebrek in het bijzonder onderwijs, of over de hoge energiefacturen. Laten we het bescheiden houden: is er een burger die meent dat recente wijzigingen en politieke vernieuwingen hem werkelijk ‘dichter’ bij zijn volksvertegenwoordiging hebben gebracht? Iemand?

Toch blijven politici met veel energie en ijver sleutelen aan de regels waarmee ze verkozen zijn en aan het besturen kunnen gaan. Het effect is vaak averechts, omdat onvoldoende rekening gehouden wordt met veranderend kiesgedrag – nochtans het wezen van een democratie.

Neem de afschaffing van de opkomstplicht voor de gemeenteraadsverkiezingen. Daarmee hebben de huidige meerderheidspartijen een historische aanslag gepleegd op de lokale democratie. Het is de partijen van die meerderheid dan ook van harte gegund dat ze over een paar jaar glorieus afgestraft worden door hun eigen kiezers, die dus voortaan gewoon thuis kunnen blijven.

Nu al is duidelijk dat de aanpassing van het Vlaamse gemeentedecreet grote en perverse gevolgen zal hebben op het lokale bestuur. In de nieuwe spelregels krijgt de grootste formatie enkele weken het initiatiefrecht en wordt de stemmenkampioen van de grootste partner in de coalitie automatisch de burgemeester. Klink logisch en helder. Maar dat is buiten de politici zelf gerekend, die de regels meteen gaan ombuigen in het eigen voordeel.

Zo beginnen lokale machthebbers in onder meer Gent en Oostende nu al – drie jaar voor de stembusgang! – te sleutelen aan lijsten en kartels, met als enig oogmerk om toch maar de grootste te worden of te blijven.

Er zijn experts die hier een pluspunt in zien, omdat deals nu open en bloot gesloten worden. Daar ben ik het dan gloedvol mee oneens. In werkelijkheid wordt de kiezer keuzemogelijkheid ontnomen. Politici zelf hebben vooraf al beslist over wie gaat winnen, en kiezers kunnen in het beste geval die optie goed- of afkeuren. Dat is dodelijk voor de lokale democratie.

Stel dat je een partij wilt steunen die meer fietspaden wil, maar alle partijen die meer ruimte voor de auto willen klitten vooraf samen in een machtsblok, wat voor nut heeft het dan nog om te gaan stemmen? Voeg dat bij de afgeschafte opkomstplicht, en het destructieve effect op het vertrouwen in lokale democratie zal groot zijn.

Als het niet kapot is, moet je het niet maken. Het zou een gouden regel van goed bestuur moeten zijn. Het Vlaams Parlement doet het omgekeerde. De lokale politiek is het bestuursniveau dat nog het meeste vertrouwen geniet. Helaas zijn politici druk bezig met het vernietigen van ook dat vertrouwen.