Wanneer ‘tot straks’ een ‘tot misschien nooit meer’ wordt

Alicja Gescinska is schrijfster en filosofe verbonden aan de Universiteit van Buckingham. Ze is vicevoorzitter van PEN Vlaanderen en VUB Fellow. Haar column verschijnt tweewekelijks.

Het was veruit het meest emotionele dat ik deze week op mijn sociale media zag passeren. Ietwat onscherpe beelden. Van afstand gefilmd. Enkele vrouwen op straat. Op het eerste gezicht geen spectaculair tafereel. En toch is het een fragment dat uit zijn voegen barst van tragiek. Ik heb het over de beelden waarop te zien is hoe de familie van Mohsen Shekari afschuwelijk nieuws te horen krijgt, waarna een van die vrouwen in beeld transformeert tot vleesgeworden wanhoop en verdriet: Mohsen is dood.

Mohsen nam deel aan de protesten tegen het Iraanse regime. In twee maanden tijd werd hij gearresteerd, kreeg hij een schijnproces en volgde zijn executie. Hij was de eerste van de gevangengenomen betogers die geëxecuteerd werd, en niet de laatste. Enkele dagen later speelde een ongetwijfeld gelijkaardig tafereel zich af bij de familie van Majidreza Rahnavard. Zijn familie werd afgelopen maandag in de vroege ochtend gewekt om te horen te krijgen dat Rahnavard, een 23-jarige professionele worstelaar, opgehangen en inmiddels reeds begraven was. Hetzelfde lot dreigt ondertussen voor talloze andere gevangenen en hun families, onder wie ook Amir Nasr Azadani, een Iraanse profvoetballer die publiekelijk zijn steun aan de protestbeweging had betuigd.

Wat zich in Iran voltrekt is gelijkaardig aan wat zich in andere landen voltrekt waar de oude, gevestigde orde zich krampachtig vastklampt aan de macht: geestelijke en politieke infanticide. Of het nu Wit-Rusland of Iran betreft, het is steevast de jongere generatie die verlangt naar een ander leven en dat moet bekopen met de dood.

De naar Nederland gevluchte schrijfster Firoozeh Farjadnia vatte dat treffend in een column in Nederlands Dagblad. Wanneer ze haar Nederlandse buurvrouwen tegen hun naar school vertrekkende kinderen hoort zeggen “tot straks” kan ze niet anders dan aan de Iraanse moeders denken, die nooit zeker weten dat ze hun kind wel zullen weerzien wanneer die het huis verlaten. Die onzekerheid, dat is een gruwelijke foltering op zich. En die voltrekt zich iedere dag opnieuw op massale schaal. De onzekerheid dat “tot straks” een “tot misschien nooit meer” kan zijn.

Hoe is het mogelijk, stelt ook Farjadnia zich de vraag, dat ondanks alle internationale mensenrechtenorganisaties en tribunalen een dictatoriaal regime zo onbegrensd geweld kan gebruiken om zijn eigen bevolking onder de knoet te houden? Het antwoord is complex. Een deel van het antwoord is ongetwijfeld de selectieve verontwaardiging van de internationale publieke opinie: we kunnen ons niet om alle ellende in de wereld druk maken. En wanneer in een land al decennia repressie en verdrukking heersen zijn we minder geneigd om verontwaardigd op te kijken wanneer de duimschroeven van de repressie nog wat harder worden aangedraaid.

De Britse minister van Buitenlandse Zaken verklaarde dat de wereld zich geen blind eye kan veroorloven in het aanschijn van het gruwelijke geweld van het Iraanse regime. Maar de realiteit is dat de westerse wereld weliswaar sympathiseert met de Iraanse bevolking, maar veel meer dan symbolische en morele steun moet die bevolking voorlopig niet verwachten. Het is heel mooi dat Time Magazine de Iraanse vrouwen heeft uitgeroepen tot helden van het jaar. Maar je wint geen revoluties dankzij mooie coverfoto’s.

De belangrijkste ontwikkeling op het wereldtoneel het voorbije jaar is uiteraard de oorlog in Oekraïne. Maar de protesten in Iran zijn ook een gigantische aardverschuiving, op voorwaarde dat het vuur van de protestbeweging niet dooft.

Wie wil begrijpen waarom de ontwikkelingen in Iran zo belangrijk zijn, en hoe het zover is kunnen komen, kan ik alvast een boekentip uit mijn eindejaarslijstje van vorig jaar aanraden: Amin Maaloufs Schipbreuk der beschavingen. De Frans-Libanese schrijver biedt een alomvattend perspectief op de ontwikkelingen in de Levant en de wereld sinds de jaren zeventig.

Hij beschrijft ook de kwalijke rol die het Westen heeft gespeeld in de opkomst van het religieuze fundamentalisme in Iran en andere landen. Het Westen was zo gericht op de strijd tegen het communisme, het maakte er een ideologische dichotomie van, waardoor een ander ideologisch gevaar volledig uit het blikveld verdween: religieus fundamentalisme. Juist omwille van die blinde vlek van vroeger is een blind eye vandaag des te kwalijker.