Wanneer migranten als oorlogswapen worden ingezet

Mark Elchardus is emeritus professor sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en de auteur van Reset. Over identiteit, gemeenschap en democratie. Zijn bijdrage verschijnt tweewekelijks, afwisselend met Vincent Stuer.

Het gebeurde meer dan vijf jaar geleden, maar is vandaag weer pijnlijk actueel. Toen stelden we ons de vraag waarom de Syrische president Bashar al-Assad, met de steun van Vladimir Poetin, zijn eigen bevolking terroriseerde. Waarom werden, zonder aanwijsbaar militair doel, tienduizenden mensen vermoord met vaatbommen? Generaal Philip Breedlove, toen NAVO-opperbevelhebber in Europa, had een antwoord. Voor de Amerikaanse Senaat verklaarde hij in februari 2016 dat Poetin en Assad helemaal geen militaire doelen wilden treffen, maar een grote stroom vluchtelingen richting Europa op de been wilden brengen. Weaponization of migration, noemde hij het, het tot wapen maken van migratie. De slachtoffers waren weerloze Syrische burgers; het doelwit was de Europese Unie.

De Unie en haar lidstaten zouden geklemd geraken tussen de schrijnende miserie van de vluchtelingen, de regelgeving die hen wordt opgelegd om met asiel om te gaan, en de grote mensenstromen opgejaagd door het bommengeweld. Die hypothese werpt nieuw licht op wat er in Duitsland gebeurde. Merkels ‘Wir schaffen das’ riep aanvankelijk een heuse welkomstcultuur in het leven, maar het Bundeskriminalambt moest al snel vaststellen dat het aantal delicten tegen asielcentra tussen 2014 en 2015 verviervoudigde. In augustus 2015 pakte Der Spiegel uit met een dubbele voorpagina, een brandend asielcentrum enerzijds, een kinderfeest voor vluchtelingen anderzijds. Duitsland verdeeld. Een paar maanden later deed Alternative für Deutschland zijn intrede in drie landparlementen. Als generaal Breedlove het bij het rechte eind heeft, was dat mission accomplished voor het Kremlin.

Het hoeft niet te verbazen dat het Duits Ministerie van Binnenlandse Zaken een studie bestelde over die nieuwe vorm van oorlogsvoering (die uitlekte, Tagesschau 27/10). Volgens het rapport gaat het om gecoördineerde aanvallen: migranten kunnen via sociale media worden gemobiliseerd, de migratiedruk kan zorgvuldig worden gericht, het debat dat daarover in Europa ontstaat kan door trollen tot conflict worden opgezweept.

Vooraleer het rapport effect kon hebben, voltrok dat scenario zich aan de grens met Wit-Rusland, andermaal met de steun van Poetin die pal achter de Wit-Russische president Loekasjenko staat. Misschien willen zij de aandacht afleiden van de Russische troepenconcentraties aan de grens met Oekraïne. Migranten worden naar Minsk gevlogen, vanwaar zij, veelal begeleid door Wit-Russische grenswachters, naar de zwakste plekken langs de grenzen met Litouwen, Letland en Polen worden geloodst. Op de Poolse grens wordt nu het hardst ingebeukt. Wegens de slechte relaties tussen Polen en de EU vlot samenwerking rond grensbewaking niet. Donald Tusk, de voormalige voorzitter van de Europese Raad en toekomstig kandidaat-premier in Polen, pleit er zelfs voor een beroep te doen op Navo-troepen.

Voorstanders van open grenzen beleven hun Neville Chamberlain-moment, bukken en toegeven aan Alexandr Loekasjenko zoals weleer aan Adolf Hitler. Het was te zien in De Afspraak van 9 november, toen Europarlementslid Tineke Strik (GroenLinks) in debat ging met Theo Francken (N-VA) en ervoor pleitte iedereen via Polen maar meteen binnen te laten.

Er is nu even wat koelbloedigheid, moed en echte menslievendheid nodig. De grens gesloten houden. De mogelijkheid om humanitaire hulp te sturen naar de migranten met alle mogelijke middelen afdwingen. De migranten aanmanen asiel te vragen in Wit-Rusland. Aangezien zij daar vrijwillig naartoe gingen, daarvoor zelfs betaalden, kan men ervan uitgaan dat zij zich daar niet bedreigd achten. Tegelijk kan een procedure om asiel aan te vragen in landen van de EU worden overwogen, maar daartoe dient voldaan aan twee voorwaarden. Vooraf moet er een verbintenis zijn van de belangrijke landen van herkomst dat zij hun afgewezen asielzoekers zullen terugnemen (Irak begon inmiddels met vluchten voor vrijwillige terugkeer). Verder moet een eerste selectie extraterritoriaal plaatsvinden, zodat enkel de migranten met een ernstige kans op asiel tot het grondgebied van de EU worden toegelaten (zoals wordt voorgesteld in het migratiepact van de Europese Commissie).

De huidige, gerichte aanval maakt duidelijk dat de Europese regelgeving moet worden aangepast. Zeker wanneer migranten als wapen worden ingezet kan het niet dat het volstaat zich aan een Europese buitengrens aan te dienen om automatisch toegang te krijgen tot de Unie en de asielprocedure. Dat recht opschorten als het om een gerichte aanval gaat, zou het gebruik van migranten als wapen drastisch verminderen en veel menselijk leed voorkomen.