Waarom zouden niet-kapitalistische samenlevingen automatisch voor milieuvriendelijkere opties kiezen?

Afgelopen weekend schreef Joël De Ceulaer een artikel over de mogelijkheden van kapitalisme als (deel van de) oplossing voor het klimaatprobleem. Uiteraard kwam er kritiek over alle gebreken van dat vermaledijde ‘kapitalisme’. Wat veel critici niet lijken te begrijpen is dat ‘vervuiling’ geen probleem is van kapitalistische productie, maar van productie in het algemeen. Geen enkele bedrijfsleider denkt: ‘Hoera, ik kan co2 uitstoten’. Dit soort ‘externaliteiten’ – de wetenschappelijke term voor effecten op anderen – zijn het gevolg van bepaalde productiemethoden die goederen en diensten produceren die we willen.

We willen misschien geen co2, maar we willen wel op reis kunnen gaan met het vliegtuig, goedkoop voedsel en betrouwbare energie (zeker op korte termijn). Critici kunnen argumenteren dat deze productiemethoden alleen in het kapitalisme gekozen worden, maar is dat waar? Waarom zouden niet-kapitalistische samenlevingen automatisch voor milieuvriendelijkere opties kiezen? Deze zijn immers minder productief (want anders zou de kapitalist daar al voor gekozen hebben). Deze hypothetische niet-kapitalistische samenlevingen moeten ook de afweging maken: meer goederen en diensten of minder externaliteiten. Dat is geen eenvoudige afweging.

Kijk maar naar hoe antikapitalistische PVDA vandaag pleit voor energiesubsidies voor arme gezinnen, ook al zwengelt dat de vraag naar (onder meer) fossiele energie aan. Moeten we dan passief toezien hoe milieuverontreiniging blijft verder bestaan? Nee, natuurlijk niet. Kapitalisme niet wegwillen, betekent enkel dat je denkt dat het systeem van private eigendom, ondernemerschap en het winstmotief om investeringsbeslissingen te oriënteren niet weg hoeft. Erkennen dat dit een goed mechanisme is voor de productie van goederen en diensten, betekent niet dat je blind hoeft te zijn voor uitdagingen die externaliteiten met zich meebrengen.

Lobbyen

Stel dat een nieuwe discotheek als vervuiling geluidsoverlast veroorzaakt voor de buurt waarin ze gevestigd is. Sommige antikapitalistische critici menen dat dit betekent dat deze discotheek beter door de overheid wordt overgenomen of door de werknemers wordt uitgebaat. Maar waarom zou dat ineens de geluidsoverlast wegnemen? Verandering van beheer betekent immers niet noodzakelijk ‘plots doet iedereen alles wat goed is voor zijn omgeving’. Overheidsbedrijven worden immers ook beoordeeld op hun output, herinner u de milieuverontreiniging die de USSR veroorzaakte in het Aralmeer. En als je de legitieme angst hebt dat private bedrijven kunnen lobbyen bij de overheid voor privileges, is er dan niet een even (of zelfs grotere) legitieme angst dat overheidsbedrijven dit gaan proberen?

Een minder ingrijpende oplossing is overigens beschikbaar: verbied de discotheek om overlast te veroorzaken. De discotheek kan dan zelf naar oplossingen zoeken: isolatie is een mogelijkheid, maar verhuizen ook. Iets gelijkaardig is waar op macroschaal: een goed regelgevend kader dat voorkomt dat ondernemingen vervuiling veroorzaken is voldoende. Is dat moeilijk? Jazeker, kijk maar naar de vele klimaattoppen. Maar dat is moeilijk omwille van de afwegingen tussen langetermijn-milieueffecten en de productie van welvaart. Deze verdwijnen niet door simpelweg ‘het kapitalisme’ af te voeren.