Waarom de linkerzijde de verkiezingen verloor in Nederland

Het is al enige tijd bon ton bij politici en journalisten om verkiezingsresultaten te duiden in functie van de ‘sterke leidersfiguren’. Verkiezingen worden niet meer gewonnen met programma’s en ideologieën, maar met issues en vooral mediagenieke leiders. Meestal heeft dit te maken met een gebrek aan analyse en wordt een leider pas sterk genoemd nadat hij/zij de verkiezingen heeft gewonnen. De eerste jaren van Karel Van Miert als SP-leider en zijn matige persoonlijke resultaten bij verkiezingen maakten dat hij het verwijt kreeg geen charisma te hebben. Toen de partij eindelijk eens de verkiezingen won en Van Miert met een goede score als lijsttrekker naar huis kon, was opeens zijn charisma geboren.

In de analyse van het falen van links in Nederland komen velen ook met de deus ex machina van de sterke Sigrid Kaag (lijsttrekster D66) venten. Enige weken voordien was ze nog ongenadig door de journalistieke garde afgemaakt als politiek onbekwaam en zonder charisma, een professional zonder voeling met het volk.

Als het over de neergang van de sociaaldemocratie in Europa gaat, wordt er al snel naar de zogenaamde Deense uitzondering gegrepen. De enige sociaaldemocratische partij die het in onze omgeving goed doet, is volgens deze versie de Deense. Ooit van de PS in Franstalig België gehoord? Bekijk de resultaten van de PS sinds pakweg 1980 en je ziet dat die in het Europese sociaaldemocratisch landschap een uitzondering vormt. Natuurlijk heeft de PS de laatste jaren wat ingeleverd – ze heeft het dan ook zeer bruin gebakken (maar toch nog 25,4 procent in 2019). Desondanks steekt ze met kop en schouder boven de Europese sociaaldemocratische partijen uit. Haar nabijheidspolitiek en centrumlinkse standpunten lonen blijkbaar electoraal de laatste veertig jaar, al zit er wat sleet op. Maar de Deense Mette Frederiksen verloor eveneens in de verkiezingen van 2019 (26,3 procent in 2015; 25,9 procent in 2019). Naar Deens model de winning formula voor de sociaaldemocratie voorstellen als economisch links maar op migratie rechts klopt gewoon niet met de feiten.

De analyse dat het verlies van de sociaaldemocratische linkerzijde in Nederland gewoon een illustratie is van de Europese trend is niet overtuigend. Misschien even in herinnering brengen dat Diederik Samsom (PvdA) als reclamejongen de verkiezingen van 2012 won met een zeer links programma, om vervolgens in de regering-Rutte II te stappen en mee een zeer rechts beleid, zowel sociaal-economisch als op migratie, door te voeren. Gevolg was een totaal verlies aan geloofwaardigheid, waardoor in de volgende verkiezingen van 2017 de PvdA zo goed als niet meer bestond (-29 zetels). Ze kon in 2019 wat rechtkrabbelen met Frans Timmermans, omdat heel Nederland (niet alleen de sociaaldemocraten) uit nationalistische overwegingen achter hem ging staan als spitskandidaat van de Europese sociaaldemocraten. De winst van die Europese verkiezingen en het verlies van de laatste verkiezingen had niets met de sociaaldemocratie als ideologie te maken.

In de huidige campagne moest Lodewijk Asscher als lijsttrekker van de sociaaldemocraten opstappen, omdat hij in de toeslagenaffaire – waardoor duizenden Nederlandse gezinnen ten onrechte hun kinderbijslag verloren - al te recht(s) in de leer was geweest. Hij had de grondwaarden van de sociaaldemocratie nogmaals met veel bravoure de grond in geboord. De teleurstelling met Samsom lag nog vers in het geheugen bij de voormalige PvdA-kiezers: “Onbetrouwbaar volk, die sociaaldemocraten in Nederland. Ze hadden net zo goed carrière kunnen maken bij de VVD van Rutte; De PvdA kan zich niet rechthouden in een coalitie met rechtse partijen.” Op zich mag de PvdA nog blij zijn dat ze niet afgestraft is en haar 5,7 procent van de stemmen en negen zetels heeft kunnen behouden.

Interessanter wordt het wanneer we proberen het verlies van GroenLinks en de SP te verklaren – die worden ook ter linkerzijde gerekend. Want dat wordt moeilijker. Lijsttrekker van GroenLinks Jesse Klaver was in de vorige verkiezingen toch de charismatische leider gebleken? Wie toen in België erop wees dat voor het resultaat van Klaver en GroenLinks (9,1 procent) de groenen in België niet wilden opkomen, was een azijnpisser: Groen ging voor dubbele cijfers. Het charisma van Klaver is nu ver te zoeken, wegens verkiezingen verloren.

Wat zou de verklaring van dit verlies kunnen zijn? Ik weet het niet, maar volgende hypothesen kunnen misschien eens onderzocht worden. Ligt het verlies in een soort van backlash veroorzaakt door de gewonnen gerechtelijke processen van de groene beweging die de regering verplichten om overal de maximale autosnelheid op 100 kilometer per uur te zetten? Of doordat allerlei bouw- en investeringsvergunningen onzeker zijn geworden op zowat alle domeinen van het economische leven in Nederland? Of komt het doordat de milieubeweging sterker blijkt dan één oppositiepartij in het parlement? En/of doordat een (sociaal) liberale partij (D66) als beleidspartij mikte op de groene kiezers die sociaaleconomisch niet links zijn (zeg maar de Calvo-aanhang van Groen)? Of hebben de kiezers door corona andere besognes aan hun hoofd dan het milieu?

De SP lijkt dan weer het onderspit te delven in het populistische appel aan de kort geschoolde kiezer. Haar standpunt dat Nederland vol is, is allang niet meer geloofwaardig uit haar mond. Intern is de partij daarvoor te verdeeld. Het lokale sociaal beleid dat ze voorstaat is in tegenspraak met het flinkse migratiediscours dat ze nationaal propageert. Wederom blijkt dit flinkse discours alleen maar de aantrekkingskracht van het origineel te versterken, en dat zit niet bij de SP maar wel bij de PVV? Wilders’ Marokkanen-uitspraak galmt nog altijd na bij elke verkiezing – en Forum/Baudet pikt hier een graantje mee.

Corona dan. Kun je in 2021 in volle pandemie een analyse maken van links (of van rechts) zonder de coronacrisis erbij te betrekken? Dat ‘teflon Rutte’ het goed heeft gedaan, kan hij gewoon illustreren door naar België te verwijzen. De regering-Wilmès ging helemaal de mist in. Het is pas sinds de Vivaldi-regering dat er in België een beleid die naam waardig kwam, en dan nog – denk aan Beke e.a. van de Vlaamse regering. Nederland versloeg vorige week België met een voorsprong van 700.000 vaccinaties. Anders gezegd: Rutte kon hier incasseren. Het standhouden van Rutte ging niet over links of rechts, wel over efficiënt bestuur op onbekend terrein.

Maar de werkelijke winnaar van de coronacrisis is het Forum voor Democratie van Thierry Baudet, dat er meer dan waarschijnlijk in geslaagd is om over de sociaal-economische links-rechtsbreuklijn heen de ontevredenen achter ‘viruswaanzin’ (niet alleen antivaxers maar al wie anti avondklok, anti sluitingen of anti virologen is) naar zich toe te halen.

Neen, de kaarten liggen niet goed voor links. Misschien snijdt de beenharde analyse van Tom-Jan Meeus in het NRC wel hout. “De ideeënarmoede van links: waar radicaal-rechts een herkenbaar tegengeluid tegen het liberalisme heeft, mankeert klassiek-links dit al jaren.”