Waarom de complotten van Thierry Baudet niet alleen maar om te lachen zijn

Geen politicus in Nederland of België zit dieper in het konijnenhol van het complotdenken dan Thierry Baudet. Toch weet de leider van het rechts-radicale Forum voor Democratie goed wat hij doet.

Kent iemand Laurent Louis nog? Hij werd in 2010 als enige verkozen namens de Parti Populaire van Mischaël Modrikamen, een zoveelste mislukte poging om in Franstalig België een rechts-populistische beweging van de grond te krijgen. Het Kamerlid scheurde zich al gauw af en ging zich vervolgens te buiten aan een weerzinwekkend complotdenken. De Holocaust ontkende hij en een woordenwisseling met toenmalig premier Elio Di Rupo (PS) sloot hij af met de woorden ‘Bedankt, meneer de pedofiel.’ Het leverde hem een dubbele veroordeling op.

Geschorst als Kamerlid werd Laurent Louis nooit. Dat overkomt nu in de Nederlandse Tweede Kamer Thierry Baudet, de politicus die in de Lage Landen de complotwaanzin van Louis het dichtste benadert. Baudet kreeg de schorsing wel omdat hij schimmig doet over zijn bijverdiensten, niet om wat hij zegt. Nochtans zijn het die woorden die onveranderlijk ophef baren.

Kwaadaardige reptielen

“Ik geloof dat we worden bestuurd door een wereldwijde samenzwering van kwaadaardige reptielen”, vertelde hij deze week aan de Amerikaanse complotsite Geopolitics & Empire. Die theorie van de zogenaamde lizard people – de gedachte dat de wereld geleid wordt door een elite van reptielen die zich alleen voordoen als mensen – gaat al langer mee. De Amerikaanse complotdenker David Icke populariseerde ze als een variant van het oude antisemitische idee van het Grote Joodse Complot. Met een scheut The Matrix erbij zou je het hipster-antisemitisme kunnen noemen. Ook bij Baudet, die een cv van jodenhaat meesleept, moeten we de woorden overdrachtelijk begrijpen.

Net als vele complottheorieën kwam de ‘lizard’-these extra in de belangstelling in de coronacrisis. Voor Baudet is het reptiel-idee een handig bruggetje naar die andere crisis, de oorlog in Oekraïne. De FvD-leider, trouw collaborateur van het poetinisme, meent dat de westerse politici te slap zijn om het complot van de echte machthebbers te doorzien. Daarom komt de autocraat in het Kremlin als geroepen.

Met zijn beweringen drijft Thierry Baudet steeds verder af naar de buitenbaan. Toch blijft lacherigheid ongepast. Intussen al meer dan een decennium is Thierry Baudet een spil in het publieke debat. Met zijn mix van machismo-rechtse praat, antisysteem-uithalen en al dan niet omfloerste vreemdelingenhaat jaagt hij progressieven de kast op. Wat hem bijvoorbeeld nog de sympathie opleverde van N-VA-boegbeeld Theo Francken op een moment, in 2020, dat dat eigenlijk al een tikje geriskeerd was.

Baudet weet donders goed dat hij veel te ver gaat. In zijn essay ‘Het nut van ophef’, geciteerd in het Nederlandse blad De Groene Amsterdammer, legt de FvD-leider uit dat hij doelbewust de heisa opzoekt. Want: “Die controverse rekt vervolgens het debat op.” Zo werkt nu eenmaal het Overton-venster in de politiek, legt journalist Coen van de Ven uit in hetzelfde Groene-artikel. Dat is de ruimte waarbinnen politieke ideeën zich moeten bevinden om acceptabel gevonden te worden.

Dat venster beweegt voortdurend. Je zou kunnen zeggen dat de lopende identitaire cultuuroorlog een voortdurende strijd van rechts en links is om het commando over dat Overton-venster. En de voorbije jaren is rechts duidelijk aan de winnende hand. Radicaal-rechts speelt een belangrijke rol in die evolutie. Met provocaties geven ze een flinke duw tegen het venster, wat onvermijdelijk tot ophef leidt. Als het stof neerdaalt, wordt het venster geherkalibreerd. Het centrum blijkt dan telkens weer wat meer naar rechts opgeschoven te zijn.

Geen enkele politicus in Vlaanderen is vergelijkbaar met de Thierry Baudet van nu. Vlaams Belang-‘onafhankelijke’ Dries Van Langenhove komt nog het dichtste in de buurt. Ook hij flirt weleens met een extreem complotje, zelfs over zonnecrème, en met autoritair gezag en antisemitisme, maar voluit de antivax-toer durft ook hij niet op te gaan. Zijn partijgenoot Filip Dewinter was lange tijd aanhanger van Baudet (en van Poetin). Hij illustreerde ooit mooi hoe de slag om het Overton-venster werkt. In 2019 verspreidde hij valse beelden van een zogezegde ‘blokkade door migranten’ in Calais. Dewinter weigerde zich te excuseren, want “niemand kan beweren dat soortgelijke, bijna identieke taferelen zich niet wekelijks afspelen”. Het had waar kúnnen zijn...

Al langer is de analyse gemaakt dat het VB een flink deel van zijn 70 puntenplan heeft kunnen realiseren zonder ooit een dag beleid te maken. Dat nu zelfs de PS-burgemeester van Brussel de kartonnen tentjes van dakloze asielzoekers laat kapotslaan en de PS-burgemeester van Molenbeek in volle asielcrisis een opvang voor 400 vluchtelingen sluit, toont aan hoe het Overton-venster kantelt. Zoals bijvoorbeeld ook de obsessieve allergie voor ‘wokeïsme’ de oversteek gemaakt heeft van radicaal-rechts naar rechts tout court. Dat wil dus niet zeggen dat rechts radicaliseert, wel dat radicale overtuigingen naar het centrum schuiven.

In ruime mate is dat het logische gevolg van politieke strijd: wie verliest moet maar zorgen dat hij sterker staat. Onschuldig is het toch allemaal niet. In Nederland heeft het onbehagen over corona, stikstof en energie een gistende cocktail gecreëerd die de samenleving splijt. De provocaties van Baudet en anderen spelen daar hun rol in.

Tandpasta terug in de tube

Nederland wil dat probleem nu te lijf gaan door toch iets als een cordon rond Baudet aan te leggen. De man zal minder vlot het woord krijgen in talkshows, zijn partij zal kritischer benaderd worden. Toen Baudet onlangs in de Kamer minister Sigrid Kaag ervan beschuldigde een spion te zijn, liep gelijk de hele regering uit protest het halfrond uit. Dat is een flinke stap in een land waar juist altijd alles mocht worden gezegd, mede uit schuldbesef over de moord op Pim Fortuyn en Theo van Gogh.

Of dit nog kan werken, is een interessant experiment, ook voor de Kulturkampf in Vlaanderen. Zo vaak zie je het niet dat gepoogd wordt de tandpasta weer in de tube te krijgen.