Waarom Biden de diplomatieke uitweg maar beter openhoudt in Oekraïne-oorlog

Willem Post is senior research associate fellow van het Instituut Clingendael in Den Haag

In coronatijden leerden wij president Joe Biden kennen als een politicus die zachtjes praatte achter het mondkapje. Niet bepaald krachtig. Hoe symbolisch!

Ondanks de succesvolle aanvaarding van zijn infrastructuurwet leek hij begin 2022 toch wat uitgeregeerd. Zelfs zijn eigen partij kreeg hij in de Senaat niet geheel achter zich bij plannen voor verregaande binnenlandse hervormingen. Een vleugellamme president. Tot 24 februari, met de inval in Oekraïne.

Net als Franklin Roosevelt (1882-1945) destijds wilde Biden niet direct betrokken raken bij een oorlog ver weg. Ook toen was Amerika oorlogsmoe en heerste een hardnekkig isolationisme. Maar à la Roosevelt plaatste Biden de oorlog in Oekraïne meteen in de context van democratie versus autocratie ofwel dictatuur.

Winston Churchill smeekte Roosevelt om wapensteun. Groot-Brittannië was de militaire uitputting nabij: ‘The moment approaches when we shall no longer be able to pay cash for shipping and other supplies.’ Roosevelt reageerde vlot met zijn beroemde Lend-Lease Act(Leen- en Pachtwet die de VS toestond defensiemateriaal te leveren aan landen die noodzakelijk zijn voor de Amerikaanse veiligheid, red.), uiteindelijk ter waarde van tegenwoordig zo’n 700 miljard dollar. (Ongeveer een vijfde gedeelte hiervan ging later in de oorlog naar de Sovjet-Unie).

Deze week trok Joe Biden zijn militaire pakje aan. Als president is hij immers ook opperbevelhebber van het Amerikaanse leger. Bidens nieuwe Oekraïense Leen- en Pachtwet is goed voor zo’n 40 miljard dollar, maar het is goed mogelijk dat we nog maar in het begin van de Oekraïne-oorlog zitten en dit bedrag dus fors zal oplopen. De door Poetin geplande blitzkrieg wordt steeds meer een ‘frozen conflict’, ook omdat Biden en co. de militaire hulp nu in snel tempo opvoeren en het Oekraïense verzet steeds meer op een moderne guerrilla gaat lijken. Met name Amerikanen en Russen weten met hun Vietnam- en Afghanistan-ervaringen wat dat betekent.

Verstandig

Tot nu toe vind ik dat Biden verstandig handelt. Hij begrijpt dat anders dan ten tijde van Roosevelt nu twee nucleaire supermachten direct en indirect bij ‘Oekraïne’ zijn betrokken. Toen bood Roosevelt nog voor de Japanse aanval op Pearl Harbor ‘lend-lease’ aan. Biden moet een nucleair Pearl Harbor-moment voorkomen.

Het is begrijpelijk dat president Volodymyr Zelensky als een moderne Churchill om “wapens, wapens, wapens” smeekt. Biden levert ze, maar moet een desastreuze escalatiegrens zien te voorkomen. Ik ben het eens met columnist Thomas Friedman die onlangs in The New York Times schreef dat Oekraïne geen Amerikaans protectoraat aan de Russische grens moet worden. Dat zou een permanente conflictsituatie opleveren.

Biden en de NAVO zijn dus aan het dansen op een levensgevaarlijk koord tussen in essentie ‘to be or not to be’. We leven nu eenmaal in bange tijden met een onvoorspelbare nucleaire gigant die niet aarzelt, zo is immers bewezen, over te gaan tot het gebruik van massavernietigingswapens als chemische wapens en moordaanslagen door vergiftiging. Kwaad is er altijd geweest en dat moet worden ingedamd. Het minste wat de internationale gemeenschap moet bereiken, is het indammen ervan.

Een supermacht, ook een democratische als de Verenigde Staten, vertoont in tijden van oorlog steevast de reflexen van militaire macht. Maar daarnaast doet Biden er als bewonderaar van president John F. Kennedy (1917-1963) goed aan om de lessen van de tweede Cuba-crisis ter harte te nemen. Over die dagen dat het lot van de wereld aan een zijden draadje hing, zei Kennedy dat nucleaire mogendheden “must avert those confrontations which bring an adversary to a choice of either a humiliating retreat or a nuclear war”.

De geschiedenis herhaalt zich nooit op dezelfde wijze, maar het is een wijze les dat Kennedy niet luisterde naar zijn generaals die voor verdere militaire escalatie opteerden maar Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov (1894-1971) juist een diplomatieke opening bood door NAVO-kernwapens weg te halen in Turkije.

Wie de oorlogsretoriek van Biden de afgelopen maanden aanhoorde, zal er niet gerust op zijn. Maar die diende vooral om de ernst van de Russische inval onder woorden te brengen en zo ook de eenheid tussen Europa en de Verenigde Staten op scherp te houden.

In werkelijkheid was Biden de afgelopen jaren in Washington juist mr. Voorzichtigheid. Daar zijn veel voorbeelden van. In de Obama-jaren was hij, tot ergernis van de generaals en de haviken-ministers Hillary Clinton en Robert Gates van Buitenlandse Zaken en Defensie – steevast tegenstander van veel meer troepeninzet in Irak en Afghanistan.

Vooralsnog mogen we tevreden zijn met een president in het Witte Huis die niet in extremis ‘trigger happy’ is. Ik hoop en verwacht dat Biden een goede student is van Roosevelt en Kennedy.

En ik gok er nog steeds op dat er twee Poetins zijn. De een wentelt zich in levensgevaarlijke waandenkbeelden over een nieuw groot Russisch rijk waarbij rechten van huidige soevereine staten met voeten worden getreden. De ander is nog steeds een calculerend pragmaticus die uiteindelijk tevreden zou moeten zijn met een Oekraïne dat geen NAVO-lid wordt en wellicht bereid is een deel van de in meerderheid Russische sprekende gebieden binnen de Donbas en Loehansk op te geven. Een oneindige oorlog is echt in niemands belang.