Waarom Afrika en Latijns-Amerika de prijs betalen voor oorlog in Oekraïne

Dat steun voor Oekraïne een prijskaartje heeft, denken we na een bezoek aan de benzinepomp allemaal goed te begrijpen. Toch wordt het almaar duidelijker dat de immense golf aan solidariteit voor Oekraïne ook zijn stempel zal drukken op de meest kwetsbare groepen in Afrika en Latijns-Amerika. Zo kondigde de Zweedse overheid begin mei aan dat het 950 miljoen euro – initieel bestemd voor ontwikkelingshulp – zal omleiden naar de opvang van Oekraïense vluchtelingen. Plaatsvervangend secretaris-generaal van de VN, Amina Mohammed, onderlijnde de uitholling van de officiële ontwikkelingshulp (ODA) en politieke wetenschappers stellen zelfs dat Afrika de uiteindelijke prijs voor dit conflict zal betalen.

De bezorgdheid van niet-Europeanen doet terugdenken aan het einde van de Koude Oorlog. Na de implosie van het staatssocialisme in 1989 ontstond een golf van inter-Europese solidariteit die ook veel kritiek moest verdragen. Het bevragen van Oost-West-solidariteit in een globaal vervlochten wereld is dus niets nieuws. Een korte inzage in de wervelwind van de vroege jaren 90 levert meteen enkele paralellen op, maar evengoed belangrijke verschillen.

In 1990 refereerden Afrikaanse waarnemers aan de tot stand gekomen solidariteit tussen West- en Oost-Europa als “een plotse hysterie waarin West-Europa en de Verenigde Staten verstrengeld zaten”. Ook zij concludeerden dat inter-Europese solidariteit ten koste zou gaan van de globaal gezien meest kwetsbaren. Academici onderlijnden op hun beurt het belang van communistische solidariteitsstromen die samen met de Koude Oorlog tot het verleden behoorden. Denk hierbij aan de steun van het communistische blok voor Cuba, Vietnam of Zambia.

Solidariteitsorganisaties stipuleerden dan weer dat Centraal- en Oost-Europa niet onder de noemer derde wereld vielen. Solidariteit voor Afrika of Latijns-Amerika was voor hen onverenigbaar met de inter-Europese variant. De voorganger van 11.11.11 beschreef het als zijn taak om de doorstroming van Vlaamse steun naar de derde wereld te waarborgen. De in België uitgebreide solidariteit voor Roemenië in 1990 was hem een doorn in het oog. Vandaag vertolkt solidariteit voor Oekraïne de rol van deze doorn. Toch zijn er enkele belangrijke verschillen.

Waar we nu midden in een gewapend conflict zitten, signaleerde 1989 het einde van een oorlog. De flux van financiën tijdens de vroege jaren 90 was met andere woorden te kaderen binnen de economische en politieke transities in het vooruitzicht. Daarnaast is ook de globale positie van West-Europa en de Verenigde Staten sterk gewijzigd. Dertig jaar geleden ontpopten deze landen zich tot ‘overwinnaars’ van wat velen beschouwden als een patstelling. Vandaag lijkt deze rol, vooral op economisch gebied, te zijn uitgespeeld. Toch blijven deze ‘overwinnaars’ een voortrekkersrol spelen in zake ontwikkelingshulp.

Hoe dan ook onderstreept deze inzage het belang van deze stemmen binnen het publieke debat. In een post-Koude Oorlog-samenleving zorgden zij voor extra-budgettaire fondsen: steun voor Centraal- en Oost-Europa die de budgetten voor Afrika en Latijns-Amerika niet negatief beïnvloedde. Daarnaast bewaarden solidariteitsorganisaties een sterke focus op de meest kwetsbare gebieden. Daarom is het belangrijk dat ook nu de bezwaren van overheden van niet-Europese landen, internationale organisaties, politieke wetenschappers en solidariteitsorganisaties een prominente stem krijgen binnen het publieke debat.