Waar de overheid faalt, neemt angst het over

Angst is menselijk en kent verschillende vormen. In een situatie waarbij iemand met een wapen wordt bedreigd of bijna een verkeersongeval heeft, is er een duidelijke en aanwijsbare reden om bang te zijn. De persoon kan de oorzaak van zijn angst aanduiden. Vandaar dat angst meestal wordt omschreven als een emotie die berust op het idee van onmacht tegenover gevaar. Een gevoel van hulpeloosheid bij dreigend onheil. Soms is er echter geen duidelijke reden en dreigt er geen gevaar, zoals het angstig gevoel bij een nare droom. Het gevaar is afwezig en slechts een product van de verbeelding. Of het dreigend gevaar echt of vals is, doet er weinig toe: wie bang is, is echt bang.

Angst doet de een verstijven en zet de ander aan tot actie, doet de een vluchten en daagt de ander uit tot vechten. Het samenspel van onrust en spanning in de angst kan iemand doen huiveren en terugdeinzen, een onaangenaam en beklemmend gevoel opleveren. Angst kan ook een aangename opwinding veroorzaken, spannend en plezierig zijn. Denk maar aan de kick bij een bungeesprong of een rit op een roetsjbaan. Angst stoot af en trekt aan, is vrees en verlangen. De vertaling van het Engelse ‘anxious’ en het Franse ‘anxieux’ betekent niet alleen angst maar ook verlangen en begeerte. Ouders van een vermist kind hebben een enorme angst en tegelijk een groot verlangen om te weten wat er met hun kind is gebeurd. Hun verlangen geeft hen de kracht om te zoeken, ziekenhuizen af te schuimen en informatie op te vragen. Tegelijk zijn ze bang dat hun kind het slachtoffer is geworden van een verkeersongeval of kinderlokker.

Angst kan zelfs heel nuttig zijn. Het kan helpen een moeilijke of bedreigende situatie het hoofd te bieden. Een plotse angstbeleving maakt alert en inspireert mensen soms tot uitzonderlijke prestaties. Veel mensen verbazen zich achteraf terecht over hun reactievermogen en moed op angstige momenten. Angst kan eveneens iemand belemmeren om efficiënt te reageren. Meer nog, angst kan het dagelijks functioneren verstoren en bijna onmogelijk maken. Sommige mensen durven de deur niet uit (straatvrees) of durven het water niet in (watervrees). Angst kent verschillende gedaanten. Het heeft iets ongrijpbaar, iets vluchtig en tegelijk iets overweldigend.

Angstcultuur

Vandaag zijn heel wat mensen bang. Bang voor de islam, bang om hun job kwijt te spelen, bang voor de toekomst, bang om een kind te verliezen, bang om als vrouw ’s nachts alleen over straat te lopen. We leven in een angstcultuur. Mensen zijn bang en het vertrouwen in de overheid is zoek. En vaak terecht.

In onze angstcultuur zijn de media gek op aanslagen, moord en doodslag, ellende, grote branden en aardbevingen. Maar zij zijn niet de oorzaak van de maatschappelijke angst waarin we leven. De media zijn slechts de megafoons, de multiplicators van maatschappelijke emoties. Het zijn vooral de populisten die een collectieve angst bewust in onze samenleving injecteren. Angst wordt bewust als een politiek wapen gebruikt door het populisme. Ze cultiveren de angst om de samenleving een richting in te duwen waarvan elke rechtgeaarde democraat huivert.

De woede en angst die mensen ervaren bij een incident dat hun veiligheidsgevoel diep aantast, is begrijpelijk en grotendeels gegrond. Angst mag de samenleving daarentegen niet verlammen of aanzetten tot blinde razernij. Vooral de politieke verantwoordelijken moeten dan sereniteit en bescheidenheid opzoeken. Als politieke goden hun nuchterheid verliezen, maken ze plaats voor populistische demonen. Politici horen sereen en in alle stilte samen te werken om de oorzaken van de maatschappelijke angst aan te pakken.

Het justitiebeleid in ons land is een schoolvoorbeeld. De jarenlange besparingen op justitie, de strafzaken die te lang aanslepen en seponering van strafklachten, zorgen uiteindelijk voor stijgende onveiligheid. Vele magistraten werken zich te pletter en werken ook tijdens de weekends. Maar de jarenlange verwaarlozing van het departement justitie zorgt voor een structurele achterstand. Het disfunctioneren van ons justitieapparaat maakt dat elk incident een aanleiding kan vormen bij de bevolking om met woede en angst te reageren.

Denken we maar aan de nasleep van de Dutroux-affaire of aan de recente moord op Julie Van Espen. Angst onder de bevolking bezweren, kan enkel door de problemen daadwerkelijk aan te pakken en niet mee te heulen met de populistische wolven. De mensen rekenen op de overheid. Daar waar de overheid faalt, neemt angst het over. Maatschappelijke angst is de polsslag van politieke onmacht.