Vrijblijvend intellectueel advies voor Noam Chomsky: begin je analyse niet met hoe je Poetin moet plezieren

Alicja Gescinska is schrijfster en filosofe verbonden aan de Universiteit van Buckingham. Ze is ook vicevoorzitter van PEN Vlaanderen en VUB Fellow. Haar column verschijnt tweewekelijks.

Toen ik vanuit een ooghoek zag dat Noam Chomsky trending was op Twitter, was mijn eerste gedachte: “Ach, toch maar mooi een stuk in de negentig geworden.” Evenwel had de bekende Amerikaanse linguïst en linkse intellectueel de geest nog niet gegeven. Interviews daarentegen had hij wel gegeven.

Alive and kicking als altijd deed de 93-jarige Chomsky wat al een halve eeuw zijn handelsmerk is: commentaar leveren bij de internationale politiek, er daarbij van uitgaand dat niets belangrijker is dan het Amerikaanse beleid bekritiseren. Die onvoorwaardelijke ingesteldheid levert Chomsky vurige lovers en haters op. Polemiek gegarandeerd, ook nu. Chomsky stelde in een reeks gesprekken – ook met de VRT– dat Biden de oorlog in Oekraïne helemaal verkeerd aanpakt. Poetin moet een uitweg krijgen. Diplomatie is de oplossing. Moedertje Rusland zal op de een of andere manier haar zin moeten krijgen.

Niets van wat Chomsky zegt over de crisis heb je nog niet eerder en zelfs honderden keren gehoord. Het is een vrij dominant perspectief bij westerse intellectuelen die weinig vertrouwd zijn met de Centraal- en Oost-Europese geschiedenis en realiteit. Bij intellectuelen, politici en analisten uit deze regio is de communis opinio volstrekt tegengesteld: Poetin mag geen enkel voordeel aan zijn aanval op Oekraïne overhouden. Anders zit je met een precedent: wil moedertje Rusland iets, dan hoeft ze maar een land aan flarden te bombarderen. Moldavië, de Baltische landen en Polen staan leuke tijden te wachten.

Idiots

Het probleem is dat voor beide perspectieven redelijke argumenten bestaan, terwijl ze onverzoenbaar zijn. Het pragmatische pad van de toegevingen aan Poetin of het principiële pad van de totale Oekraïense zege kun je niet tegelijk bewandelen. En niemand kan voorspellen waartoe welk pad uiteindelijk zal leiden. Het is naïef om te denken dat principes in de politiek belangrijker zijn dan pragmatiek. Maar het is gevaarlijk om te denken dat er geen sacrosancte principes zijn.

Chomsky gelooft evenwel niet bijster in de redelijkheid van tegenargumenten. Wie pleit voor een no-flyzone noemt hij idiots. Vlijmscherp is dat niet te noemen. Andersdenkenden idioot noemen getuigt eerder van intellectuele botheid.

Mij trof Chomsky’s commentaar niet als onredelijk (al lardeert hij zijn betoog met veel whataboutery om de aandacht te verschuiven van Poetins wandaden naar andere kwesties), immoreel of harteloos ten aanzien van de Oekraïners. Wel trof mij de discrepantie tussen het comfort waarmee je als intellectueel iets kunt beweren en het ongemak van de politieke werkelijkheid. Pleiten voor een onderhandelde oplossing en de-escalatie is prima. Maar hoe je dat moet aanpakken met een gesprekspartner voor wie vredesgesprekken een excuus zijn, voor wie in een gegeven woord meestal een verdoken leugen zit en die je bestaansrecht betwijfelt – daar ging Chomsky niet op in. Het is makkelijk praten over wat er moet gebeuren. Hoe je de dingen gedaan moet krijgen, is van een heel andere orde.

Naïef

In die zin is Chomsky’s analyse erg vrijblijvend, naïef zelfs inzake Poetins denk-, droom- en waanbeelden. Die vrijblijvendheid valt misschien te verklaren vanuit zijn interessante essay The Responsibility of Intellectuals. Daarin stelde hij eind jaren zestig dat een intellectueel zich niet met praktische politiek of concreet beleid mag inlaten. Dan verlies je immers je kritische denkvermogen, je waarachtigheid of allebei.

Echter: wanneer je te veraf staat van de exercise of power stompt je kritische denkvermogen ook af. Misschien moet Chomsky het advies ter harte nemen van Artem Chapeye, de Oekraïense vertaler van The Responsibility of Intellectuals. Chapeye reageerde eerder al misnoegd op uitlatingen van Chomsky over de oorlog. “Please start your analysis with the suffering of millions of people, rather than geopolitical chess moves.” Chapeye gaat verder. Begin je analyse niet met hoe je Poetin moet plezieren. Begin met de miljoenen vluchtelingen, de kinderen, de ouderen, zelfs de huisdieren. Begin met de kinderen in Kiev die hun chemotherapie niet kunnen krijgen, omdat hun ziekenhuis is gebombardeerd. Vertalers komen soms wijzer voor de dag dan de mensen die ze vertalen.