‘Voor het zoveelste jaar op rij is de herfst van onder onze neus weggerukt’: de nieuwsbrief van Katrin Swartenbroux

Tweewekelijks de nieuwsbrief van onze journaliste Katrin Swartenbroux in uw mailbox? Ontvang hem hier.

Beste lezer,

Ik hoop dat deze nieuwsbrief u goed bereikt, want ik heb slecht nieuws. Ik ben hier om een diefstal te melden. Voor het zoveelste jaar op rij is de herfst van onder onze neus weggerukt.

Misschien leest u deze woorden met de soundtrack van de regen die tegen de ruiten slaat, of terwijl u op spoed zit omdat u uw stadskleuter het verschil tussen tamme en wilde kastanjes nog niet heeft uitgelegd, maar de aanwezigheid van regen, dorre bladeren en hier en daar een synthetisch stofje zijn slechts fantoompijnen, zoals mensen de nageltjes van hun overleden hond nog op het parket horen tikken, jaren nadat ze het beest een spuitje hebben moeten geven.

Wanneer ik zeg dat de herfst ons ontnomen is, heb ik het niet over het meteorologisch verschijnsel, maar over het fenomeen op zich.

Er is namelijk iets bijzonders aan de herfst, en dat is niet omdat het seizoen geen rijmwoorden kent. De natuur is dan op haar sterfst, maar toch zullen najaarsliefhebbers zoals ikzelf claimen dat die periode voor hen net ontzettend levendig voelt. Niet alleen door het kleurenpalet of door het feit dat we de herfst altijd associëren met het begin van het nieuwe schooljaar, maar ook met de tinteling van de eerste koude die in de lucht hangt, waardoor inademen weer net dat ietsje dieper kan.

“De herfst is geen seizoen, het is een esthetiek, een levensstijl. Het is pompoensoep. Koffie met kaneel op het melkschuim gestrooid. Het is je adem in wolkjes en de zon die haast goud kleurt. Veelkleurige bladeren in de lucht gooien, pluizige sokken, de kat tegen de verwarming en Bon Iver in je oren. Meg Ryan die met glazige ogen en een kabeltrui in de camera kijkt. Het zijn thermossen thee, eventueel met een scheutje whiskey, roze wangen en een vergeelde roman, decoratieve pompoenen en decoratieve schapenvellen voor een decoratieve kachel”, zoals ik in mijn ode aan het mooiste seizoen schreef.

Alleen. Alles wat we met de herfst associëren krijgt vandaag een wrange bijsmaak. Het is het seizoen van sokken op de verwarming te drogen hangen, terwijl die verwarming niet hoger dan 19 graden mag en de sokken zullen schimmelen. Het zijn dure latte’s die heel wat mensen zich niet meer kunnen veroorloven, je oogleden zwaar laten worden bij het staren in de vlammen van het haardvuur terwijl mensen sterven omdat ze hun woning probeerden te verwarmen met een barbecue. Het is de kerstverlichting die opgehangen wordt, maar die in heel wat dorpen nooit aangestoken zal worden, een gezellig samenzijn dat dissonant klinkt in een tijdperk waarin we elkaar naar de keel staan.

Ondanks het feit dat klimaatverandering binnenkort een einde zal maken aan het concept “seizoen” voelt deze herfst kouder dan anders, beschrijft ook journaliste Eva Wiseman voortreffelijk in haar column voor The Guardian. “It’s somewhat trickier I find to chirrup about “pumpkin spice season”, or the joy of slippers, or crumpets, buttered. Every move towards comfort is hampered by discomfort, whether financial or political or weighted by guilt. Typically, a basic white woman like me should be striding through autumn leaves right now, wrapped in an obscenely large cashmere scarf, glowing from the inside like a three-bar fire. Delicate hands wrapped around a takeaway coffee cup, she’s talking about “that back-to-school feeling” and planning which boyfriend to fall in love with for winter. But instead, here I am in two cardigans, typing, foiled by death and politics. The pursuit of cosiness, a key part of my personality, has been disrupted. It is very hard to butter dread.”

Het verheerlijken van de herfst is echter evenzeer ontsnappen als dat het overleven is. Het romantiseren geeft ons een gevoel van controle in onzekere tijden, het benadrukken herinnert ons aan wat belangrijk is. Daarom dat de diefstal zo schaamteloos aanvoelt. Als er iets is waar we na de voorbije jaren nood aan hadden, dan was het wel het najaar.

Het is niet dat men niet zijn best doet. Starbucks lanceerde zijn Pumpkin Spice Latte zelfs al in augustus in de hoop het herfstgevoel aan te wakkeren. Al negentien jaar lang luidt de koffiemix met kaneel, kardemom, gember, kruidnagel en nootmuskaat de herfst in, de trotse aanvoerder van een industrie die volgens data van Nielsen en Forbes ongeveer 520 miljoen euro waard is. Toch heeft het geluksgevoel dat we ervaren wanneer we zo’n warme drank met twee handen koesteren niet écht iets te maken met die kruidenmix, maar gewoon met het feit dat het drankje warm is, zo blijkt uit onderzoek van Yale.

Jep, de lat ligt in de kelder, de bladeren liggen op de grond, maar ik kan er nog steeds geen toekomst in lezen. Al voor het derde jaar op rij. In 2020 werd de herfst ons uiteraard ontnomen door de tweede coronagolf die zo brutaal was dat ons land opnieuw in lockdown moest en het bekijken van comfort movies als You’Ve Got Mail, waarin Meg Ryan weliswaar digitaal flirt, maar vervolgens haar laptop dichtklapt om rond de piano kerstliedjes te gaan zingen, allerminst comfortabel aanvoelde.

In 2021 viel het vallen van de bladeren ons nog zwaarder, omdat we er zoveel betekenis aan hadden opgehangen. Het had de herfst van de ontlading moeten zijn, met de heropening van de nachtclubs, het opheffen van de maatregelen en een vaccinatiegraad waarvan we eerder dat jaar niet hadden durven dromen, maar de deltavariant gooide toen roet in het eten. Wandelingen waren we ondertussen wel beu en rozige wangen deden ons weer naar zelftesten en mondmaskers grijpen. Het was niet de herfst van de ontlading, maar van de ontnuchtering en van de introductie van een heel nieuw woord: het en-nu ennui, en hoe we als maatschappij collectief leerden omgaan met onzekerheid.

“The present is the only time that we have to know anything”, citeerde dokter Edel Maex toen Jon Kabat-Zinn, die met Full Catastrophe Living (2005) mindfulness introduceerde in de Verenigde Staten. “Catastrofe betekent hier niet ramp”, aldus Maex. “Het betekent eerder de aangrijpende enormiteit van onze levenservaring. Het omvat crisis en rampspoed, het ondenkbare en het onaanvaardbare, maar het omvat ook alle kleine opgetelde dingen die fout gaan. De uitdrukking herinnert ons eraan dat het leven altijd in beweging is, dat alles waarvan we denken dat het permanent is, eigenlijk slechts tijdelijk is en voortdurend verandert.”

En dat is een beetje het ding met herfst. De dingen gaan dood, rotten in het zicht of diep onder de grond, worden weggevaagd door wind en regen. We rouwen, maar vertrouwen, dat de dingen zo niet zullen blijven. Dat ze afgebroken moeten, en anders, beter heropgebouwd kunnen. Dat vereist hoop, misschien wel het meest misbegrepen sentiment ter wereld.

“Hoop huist in het uitgangspunt dat we niet weten wat ons te gebeuren staat, en dat we in de omvangrijke onzekerheid ruimte hebben om actie te ondernemen – in je eentje of samen met ontelbaar veel anderen”, slaagt Amerikaans auteur Rebecca Solnit in haar veelgeprezen boek Hope In The Dark (2004) erin het te definiëren.

Dat is ook wat naar voren komt in een bijzonder lezenswaardig interview dat mijn collega Maarten Rabaey afnam met toekomstdenkers Kate Raworth (econoom) en filosoof Roman Krznaric (filosoof).

“Ondanks de verschillende soorten toekomstbeelden is het belangrijk dat we punten blijven verbinden, en op een wereldkaart tonen dat er ook positieve verandering bezig is. Daarom hamer ik in mijn boek op het verschil tussen optimisme en hoop, wat ik een beter begrip vind. Ik wil niet door een roze bril zien dat alles goedkomt, maar wel hopen. We moeten de verschillende visies tonen, erkennen dat er nog een ideeënstrijd bezig is. Maar de hoop is dat we de geschiedenis kunnen veranderen zoals wij ze zien.”

De toekomst is niet rooskleurig, maar wel roestkleurig. Vandaag naar de wereld kijken is als surfen op immo-websites. We zien de lelijkheid, de slechte epc-waarde, het barokke behangpapier dat het rot in de muren niet kan verbergen en de overwoekerde tuin. ‘Hoe lééfden mensen hier zelfs in?’ Maar we kijken ernaar met het idee dat we een bouwval kunnen omtoveren tot een plek die bewoonbaar is. Het is dan ook niet toevallig dat een van de bekendste gedichten over hoop, van de Amerikaanse dichter Maggie Smith, ‘Good Bones’ heet.

Life is short, though I keep this from my children.
Life is short, and I’ve shortened mine
in a thousand delicious, ill-advised ways,
a thousand deliciously ill-advised ways
I’ll keep from my children. The world is at least
fifty percent terrible, and that’s a conservative
estimate, though I keep this from my children.
For every bird there is a stone thrown at a bird.
For every loved child, a child broken, bagged,
sunk in a lake. Life is short and the world
is at least half terrible, and for every kind
stranger, there is one who would break you,
though I keep this from my children. I am trying
to sell them the world. Any decent realtor,
walking you through a real shithole, chirps on
about good bones: This place could be beautiful,
right? You could make this place beautiful.

Dus beste lezer, ik hoop écht dat deze e-mail u goed bereikt.

Dat u zich kan warmen, aan een lamswollen Meg Ryan-trui of, als u een beetje hip bent, aan een fleece. Aan een soep die u ontdekt heeft op TikTok, en aan het idee dat de dure geurkaars die u heeft aangestoken gezellig én warm is, en niet enkel een aanslag op uw portefeuille en het klimaat. Aan de liefde van mensen in uw omgeving, aan de hondjes die jasjes dragen op straat, of eventueel, aan deze playlist.

Hou u goed. Hou uw hoop.