Vier lessen - en een gewaagde voorspelling - over de energiecrisis

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt tweewekelijks.

De energiecrisis slaat met ongemene kracht toe. Tijd om enkele voorlopige lessen te trekken en een (gewaagde) voorspelling te maken.

Eerste les. Het marktsysteem is een broos dominospel als het een heel grote schok ondergaat zoals de vermenigvuldiging van de gasprijzen met tien. Een dergelijke grote schok riskeert stenen omver te werpen die op hun beurt andere domino’s meeslepen. Dat bleek ook uit de pandemie toen een plotse daling van productie en inkomen duizenden kleine en grote ondernemingen in de afgrond dreigde te storten. Dat risico bestaat vandaag ook. Bedrijven die geconfronteerd worden met hallucinante energiefacturen, kunnen over de kop gaan en andere meesleuren.

Zo’n systeem moet gestut worden en dat kan alleen door de overheid. Dat hebben we tijdens de pandemie gedaan met massale tijdelijke steun aan bedrijven en aan werknemers die hun baan dreigden te verliezen. Hetzelfde zal vandaag moeten gebeuren, opnieuw met steunmaatregelen voor bedrijven en de ondersteuning van de koopkracht van de meest behoevende gezinnen.

Geen geld meer

Ik hoor reeds de klachten van mijn critici: we hebben daar geen geld meer voor. Precies wat ik tijdens de pandemie hoorde. Grotere budgettaire tekorten zijn inderdaad een probleem, maar het systeem niet ondersteunen is nog een groter probleem omdat de omvallende domino’s veel mensen nodeloos in de miserie zullen storten. Uiteindelijk zal dat voor de begroting nog erger zijn.

Deze steun moet tijdelijk zijn, zoals tijdens de pandemie, en zal dat ook zijn. De reden is dat de energieprijzen vandaag artificieel hoog zijn en opnieuw zullen dalen. Ik kom tot mijn tweede les.

Tweede les. De gas- en olieprijzen worden vandaag in financiële markten bepaald, met name in de termijnmarkten. Deze laatsten worden sinds de oorlog in Oekraïne gedomineerd door paniek. De sfeer is er: “We gaan vreselijke tijden tegemoet” en “We geraken er nooit uit”. Die paniekstemming heeft ertoe geleid dat de olieprijzen en vooral de gasprijzen veel te hoog zijn opgeklommen. De prijzen weerspiegelen niet meer de schaarste, maar de panieksfeer van het einde der tijden. En deze prijzen zullen opnieuw gaan dalen wanneer het duidelijk wordt dat er voldoende gas en olie is in de wereld, maar dat het probleem is hoe je die op de juiste plaats brengt.

Deze speculatief hoge prijzen hebben wel een destructief effect op het sociale en economische weefsel: het sociale weefsel omdat zovele mensen bijzonder hard getroffen worden en anderen schatrijk worden; het economische weefsel omdat duizenden goed functionerende bedrijven een mokerslag toegediend krijgen.

Machteloosheid

Derde les. Vanaf het begin was het duidelijk dat de overheid zou moeten optreden in het marktmechanisme. Het is inderdaad onaanvaardbaar dat speculatieve krachten in de financiële markten zo veel schade berokkenen. Maar die overheid draalde, en niet alleen de Belgische. Ze draalde omdat ze mentaal geblokkeerd was door een combinatie van economisch dogma en een misplaatst geloof in eigen machteloosheid. Het economische dogma was dat er niet mag opgetreden worden in het prijsmechanisme; de machteloosheid kwam van een geloof dat het hier gaat om krachten die ons overstijgen en waar we niets aan kunnen doen. Beiden zijn fout. We kunnen en moeten prijzen tijdelijk blokkeren. Dat wordt nu overal duidelijk. Wel hebben de meeste politieke leiders buiten Frankrijk veel te lang gewacht.

Vierde les en een gewaagde voorspelling. De energieprijzen zullen dalen, maar zullen boven het niveau van voor de oorlog blijven hangen. Dat was ook het geval na de oliecrisis van de jaren zeventig van de vorige eeuw. Vanaf de jaren tachtig zijn de olieprijzen weer gaan dalen, maar zijn nooit onder het niveau van voor de crisis terechtgekomen. Dat zal nu ook het geval zijn. En dat is goed nieuws. De permanent hogere prijzen van fossiele brandstoffen zullen de transitie naar milieuvriendelijke energiebronnen bespoedigen en een nieuwe dynamiek naar verdere energiebesparingen door bedrijven en consumenten in gang zetten. Dit is een domein waar het prijsmechanisme zijn deugden zal bewijzen.