Verplichte gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen: goed idee?

Een voor- en tegenstander gaan in duel over een hot issue. Deze week: moeten langdurig werklozen verplicht op gemeenschapsdienst worden gestuurd?

RIK DAEMS: ‘GEMEENSCHAPSDIENST IS EEN FAIRE TEGENPRESTATIE’

Senator Rik Daems (Open Vld) werd in 2004 verketterd toen hij de verplichte gemeenschapsdienst op tafel legde. Alle partijen wreven hem jobvernietiging en marktverstoring aan. Maar volgens hem is het een bij uitstek sociale, emanciperende maatregel. Er zou nu een consensus over bestaan tussen de partijen die onderhandelen over een Vlaams regeerakkoord: gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen. Rik Daems is het daar helemaal mee eens. “Het is een win-win­situatie voor iedereen.”

“Een job vinden is zoals op zoek zijn naar een lief. Je vindt niemand als je alleen bent. Maar als je een relatie hebt, dan zijn er opeens andere opties. Daarom is het belangrijk om werklozen met een uitkering te activeren. Zodra ze aan de slag zijn, zullen ze ook de opties op de reguliere arbeids­markt zien.

“Een verplichte gemeenschapsdienst is de logische weg daarnaartoe. In tegenstelling tot wat velen denken, vormt die geen bedreiging voor reguliere jobs. Er is een gigantische nood aan extra hulp om bepaalde sociale en maatschappelijke taken in te vullen. Ik denk dan aan de zorg­sector, extra handen om zorgbehoevenden van het bed naar de zetel te dragen. Of bijlessen voor langdurig zieke kinderen. Er is geen budget om daar een echte job van te maken of het is gewoon te duur door alle lasten en bijdragen. Waarom zouden werklozen dat niet mogen doen? De mogelijkheden gaan veel verder dan het stereotiepe papiertjes rapen op straat. Het gaat om iets terugdoen voor de maatschappij, om elkaar te helpen, om solidair te zijn. En dat komt van een doorwinterde liberaal.

“Want zo leggen langdurige werklozen sociale contacten. Ze leren collega’s kennen, verwerven sociale vaardigheden en bouwen een werk­ritme op. Ze krijgen meer eigenwaarde, zelfvertrouwen en worden onderdeel van een groep. Zo creëer je een goede basis om door te stromen naar de arbeids­markt. Bovendien gaat het om slechts een dag per week, zodat er voldoende ruimte is om te solliciteren.

“Tegelijkertijd neemt het gevoel van oneerlijkheid bij de werkende bevolking af. Werknemer, werkgever of zelfstandige: we moeten allemaal bijdragen aan ons sociale­zekerheids­stelsel. In ruil verwachten we wel resultaat te zien van zij die ons geld ontvangen. Niemand wil het gevoel krijgen dat zijn of haar geld gratis wordt weg­gegeven. De gemeenschapsdienst is een faire tegenprestatie van de werkloze aan de belastingbetaler die hem/haar financiert.

“Daarom is het ook geen goed idee om te betalen voor de gemeenschapsdienst. De uitkering is meteen het inkomen dat ze ontvangen voor hun dienst aan de gemeenschap. Je geeft niet alleen financiële, maar ook sociale waarde aan dat geld.

Wel in buitenland

“Bovendien is het niet verkeerd om de gemeenschapsdienst te verplichten. Enerzijds zijn er wellicht werklozen die effectief niet willen werken. Het verschil tussen de laagste inkomens en de uitkering is te klein. Die groep moeten we een verplichte impuls geven, zodat ze actie ondernemen.

“Anderzijds zijn er bijzonder veel werklozen die op zoek zijn en iets willen teruggeven aan de maatschappij. Ik krijg veel berichten van mensen die een vorm van vrijwilligerswerk willen doen. Het probleem: uitkeringsgerechtigden hebben een soort algemeen verbod om actief te zijn. Ze willen wel werken, maar mogen niet. De gemeenschapsdienst is een galante oplossing voor het probleem.

“Het voorstel is een win-win­situatie voor iedereen. Jezelf ten dienste stellen van de gemeenschap is echt geen straf. Het is net bij uitstek een erg socialiserende maatregel. Geen wonder dus dat soortgelijke initiatieven in het buitenland zo vaak gedragen worden door sociaal­democratische partijen, tot Groen­Links in Nederland toe. Nu alleen hier nog.”

IVE MARX: ‘VERPLICHTING RUIKT NAAR BESTRAFFING VAN WERKLOZEN’

Econoom Ive Marx, hoogleraar aan de UAntwerpen, vindt de verplichte gemeenschapsdienst voor langdurig werklozen maar niks: “Die mensen kunnen toch niet allemaal de bibliotheekboeken op hun plaats gaan zetten?” Gemeenschapsdienst is alleen zinvol als de taak iets toevoegt aan je cv, zegt Marx. “Er zou beter naar een duurzame oplossing worden gezocht.”

“De politici die deze maatregel willen goedkeuren, spelen vooral een spel voor de galerij. Ik heb het al zo vaak zien gebeuren: men wil meer mensen activeren op de arbeids­markt, men zoekt een makkelijke oplossing die op bijval van het electoraat kan rekenen en daarmee is de kous af.

“Maar zo los je de structurele problemen rond onze hoge werkloosheidsgraad niet op. Deze lege huls, of daar lijkt het toch op, is niet meer dan een doekje voor het bloeden. Het klopt dat er een probleem is met ons uitkeringsstelsel voor werklozen. Het hele systeem is een knoeiboel met een kluwen aan regels en voorwaarden waar niemand nog aan uit raakt. Mensen blijven vaak te lang op een uitkering staan, dat kan niemand ontkennen. Maar dan moet je daar een duurzame oplossing voor zoeken.

“De verplichte gemeenschapsdienst legt de nadruk weer op bestraffing. Mensen worden gekoeioneerd omdat ze niet werken. Er is nochtans voldoende wetenschappelijk bewijs dat een puur bestraffende aanpak niet werkt.

“Het is belangrijker om een diagnose te maken van de kern van onze werk­loos­heids­problematiek. Nu focust men op dé werkloze. En ook dat beeld varieert afhankelijk van je plaats op het politieke spectrum. Ofwel zijn alle werklozen profiteurs, personen die bepaalde jobs nietwillen doen of die niet zoeken. Ofwel ligt de schuld bij werkgevers en is er discriminatie op de arbeidsmarkt.

“Het is inderdaad belangrijk om af te toetsen of mensen daadwerkelijk willen werken. Stages en opleiding kunnen daarbij helpen. Die geven al een eerste indicatie of iemand werkwillig is. Een gemeenschapsdienst kan daarom alleen zinvol zijn als de taak iets bijdraagt aan iemands cv of werk­ervaring. We kunnen toch niet verwachten dat ze allemaal de boeken in de bibliotheek op hun plaats zetten of de plantjes in de binnen­stad water geven?

Centenkwestie

“Je moet werklozen de kans geven om nuttige vaardigheden te vergaren. Zo kunnen ze door­stromen naar reguliere betaalde beroepen, of dat nu bibliotheekmedewerker of kinderverzorgster is.

“Ondertussen is deze hele discussie weer uitgemond in een politiek spel tussen voor- en tegen­standers. Heeft iemand al de concrete invulling van de gemeenschapsdienst gehoord? Hoe moet dit juridisch en praktisch geregeld worden? Zullen er opleidingen of evaluaties zijn?

“Het is een complexe materie zonder makkelijke oplossing. Als je werklozen wilt activeren, moet je investeren in hulp en begeleiding. Een centen­kwestie, dus.

“Hoe graag ik ook dé oplossing wil aandragen, ik kan dat niet. Er spelen altijd meerdere factoren. Onze arbeids­markt is nog altijd erg rigide. Die moet losser worden. Er zijn problemen met de mobiliteit. Niet iedereen heeft een wagen of openbaar vervoer in de buurt. Er kunnen thuissituaties mee­spelen, want wat als er geen geld is voor kinder­opvang? En dan zijn er nog de grote regionale verschillen. Wat in een grote stad werkt, werkt niet per se in een boerendorp.

“Wat de overheid ook beslist, goedkoop zal de oplossing niet zijn. En dan rest de vraag: wil de overheid die prijs betalen?”