Verbeter de automatische indexatie van de lonen

Koen Schoors is econoom en hoogleraar aan de Universiteit Gent. Zijn column verschijnt maandelijks.

Het Belgische systeem van automatische indexatie werkt momenteel tegen ons omdat het geopolitieke energieprijsbubbels op een verkeerde manier in rekening brengt en daardoor structureel verankert in de loonvorming. We kunnen deze problemen oplossen, zonder de voordelen van de automatische indexatie op te geven. Deze bijdrage is daarom een pleidooi om de automatische indexatie niet op te geven maar verder te optimaliseren, zodat we koopkrachtbehoud zonder verlies aan concurrentiekracht kunnen verzekeren.

Inflatie

De prijzen lopen in de hele wereld de spuigaten uit. Inflatie is terug van heel lang weggeweest. De oorzaak ligt voornamelijk in de uit de hand lopende energiekosten en de oplopende voedselkosten. De duurdere energie sijpelt rechtstreeks door in de kosten van bedrijven. Daarnaast leiden duurdere energie en voedsel ook tot loonstijgingen. Bedrijven rekenen die duurdere energieprijzen en hogere lonen deels in de prijzen van hun goederen en diensten, wat de inflatie verder opdrijft en zo een loonprijsspiraal veroorzaakt.

Maar toch zijn er enorme verschillen tussen landen. De inflatie in België bedraagt 12,27 procent per jaar, terwijl de inflatie in Nederland oploopt tot een schokkende 17,1 procent en in Frankrijk beperkt blijft tot 6,2 procent. Die verschillen hebben in eerste instantie te maken met de mate waarin landen afhankelijk zijn van gas voor hun energievoorziening. Door een focus op nucleaire energie is Frankrijk minder afhankelijk van gas dan België en Nederland. Nederland is door haar verleden als gasproducent dan weer erg afhankelijk van gas.

Daarnaast zijn er ook verschillen in beleid. Terwijl in Nederland de energiesector bijna volledig geliberaliseerd verloopt, is dat in België iets minder het geval en in Frankrijk helemaal niet het geval. In Frankrijk heeft de overheid een plafond opgelegd voor de elektriciteitsprijzen en zo de kost voor gezinnen en bedrijven, en dus ook de inflatie, binnen de perken kunnen houden. Maar dat leidde wel tot oplopende verliezen bij Electricité de France, dat uiteindelijk moest genationaliseerd worden. Geen enkele oplossing is gratis.

Indexatie

Maar de inflatieverschillen zijn ook te wijten aan de manier waarop landen de inflatie meten. De manier waarop energieprijzen opgenomen worden in de inflatie verschilt namelijk van land tot land. In Nederland en België gebruiken we daarvoor de prijzen van nieuwe contracten. Dat is in normale tijden gemiddeld een goede benadering. Maar in tijden van prijzenchaos leidt dit tot een enorme overschatting van de inflatie omdat we een sterke prijsstijging doorrekenen waar lang nog niet iedereen in België last van heeft.

Dit is met name in België een probleem omdat wij de lonen automatisch indexeren op basis van deze fout ingeschatte inflatie. Daardoor zullen de loonstijgingen eigenlijk hoger zijn dan te verantwoorden door de echte stijging van de energieprijzen. Bovendien zijn de energieprijzen alweer aan het dalen, en zal dit de komende maanden ook leiden tot lagere prijzen voor nieuwe contracten, waardoor we het risico lopen een eenmalige speculatieve gasprijsbubbel structureel te verankeren in hogere lonen.

Dat is pijnlijk omdat onze buurlanden, waarmee we concurreren voor investeringen en arbeidsplaatsen, minder in deze val trappen en dus hun lonen minder drastisch verhogen. Door onze lonen sneller dan onze buurlanden aan te passen aan een overschatte inflatie creëren we een onnodige loonprijsspiraal die onze concurrentiekracht aanvreet. Als het verschil in concurrentiekracht te groot wordt, dan komt de loonwet van 1996 in beeld en komt de discussie over een indexsprong op tafel, met alle sociale onrust tot gevolg.

Oplossing

Dit is niet zozeer het gevolg van de automatische indexatie op zich, dan wel van de gebreken in het huidige systeem. Daarom is het logisch om de automatische indexatie op een slimme manier verder te verbeteren. Een dergelijke aanpassing is niets nieuws. De indexatie van de lonen aan de inflatie gebeurt nu al op basis van de afgevlakte gezondheidsindex. Dat is een maatstaf voor de gemiddelde inflatie van de consumptieprijzen die op een slimme manier werd aangepast om eerdere problemen op te lossen.

Dit moeten we opnieuw doen. Ten eerste moeten we de energieprijzen niet meten met de prijzen van nieuwe contracten, maar met de prijzen die mensen gemiddeld echt betalen. Daarenboven moeten we het effect van energieprijzen in de indexatie afvlakken. Door deze eenvoudige en eerlijke hervorming compenseren we de koopkracht voor een blijvende stijging in de energieprijzen, zonder eenmalige prijspieken te verankeren in een onnodige loonprijsspiraal en bijbehorend concurrentiekrachtverlies. Hallo sociale partners? Doen!