ColumnDe megastad
Veel Russen zien met lede ogen aan hoe hun land in een teletijdmachine verandert, terug naar de Sovjet-Unie
Metropolen bieden een groeiend deel van de wereldbevolking onderdak. Hoe houden de mensen het daar leefbaar? Correspondenten doen wekelijks verslag vanuit hun eigen megastad. Deze week: Jarron Kamphorst in Rusland.
Een vriendin wees mij onlangs op het Russische gezegde vse novoje, eto chorosjo zabytoje staroje. Een spreekwoord dat kan worden vertaald als ‘al het nieuwe is het al lang vergeten oude’. Volgens de legende ontstond de uitspraak aan het Franse hof aan het eind van de 18de eeuw. Toen de persoonlijke naaister van koningin Marie Antoinette een oude jurk opkalefaterde, merkte de vorstin op dat nieuwe, innovatieve dingen eigenlijk niet bestaan, maar slechts een herontdekking zijn van iets uit het verleden. Of anders gezegd: alles is vintage.
Terwijl vriendin Elena en ik door het centrum van Moskou liepen, toonde ze me een video van haar dochter die op school samen met nog een paar andere kinderen van rond de 13 met rode hoedjes en sjaaltjes een optreden opvoert voor een grote groep mensen. Dit gebeurde ter ere van het 100-jarige jubileum van de Pioniers-beweging, een jeugdorganisatie uit de Sovjet-Unie die vergelijkbaar is met de scouting in westerse landen. Maar met één belangrijk verschil: de Jonge Pioniers in het destijds communistische land werden bovenal opgeleid tot ideologisch zuivere padvinders. De organisatie was een dogmatische echokamer waar de regering als een goddelijke poppenspeler de homo sovieticus schiep, de volmaakte burger van de socialistische heilstaat.
Hoewel de organisatie in 1991 ophield te bestaan, is de jeugdbeweging momenteel aan een opleving bezig. Op 14 juli ondertekende president Poetin een wet die de organisatie onder de naam Geheel Russische Beweging nieuw leven inblaast. Volgens parlementariër Metelev, een van de initiatiefnemers achter de wet, is het de bedoeling dat de beweging “de absoute meerderheid van schoolkinderen en middelbare scholieren bereikt en miljoenen kinderen helpt een doel in het leven te vinden”.
De nieuwe wet ontlokte aan Elena het hierboven genoemde gezegde, dat in Rusland een sterke sarcastische ondertoon heeft. Wat haar betreft is de herleving van de beweging een echo uit het verleden, het zoveelste teken dat Rusland de klok meer dan dertig jaar terugdraait. Een manier om de jeugd te indoctrineren bovendien. Altijd handig in tijden van een ‘speciale militaire operatie’.
Het tegendeel is ook steeds moeilijker verdedigbaar. Naast de talloze arrestaties van opponenten, de almaar toenemende censuur en de groeiende internationale isolatie die herinneren aan de donkerste dagen van het communistische machtsblok, sijpelt het oude Sovjet-sentiment ook in het alledaagse leven steeds meer door.
Zo is autofabrikant AvtoVAZ bezig de Moskvitsj nieuw leven in te blazen, een wagen uit de Sovjet-tijd die al jaren op het autokerkhof lag. In supermarkten liggen steeds meer namaakmerken die westerse producten vervangen, zoals CoolCola en Fancy Orange. Op straat hangen talloze posters die schaamteloze propaganda voor het leger etaleren, inclusief vintage socialistisch-realistisch ontwerp. En zelfs Poetin verruilde zijn peperdure Zwitserse Blancpain-horloge voor een uurwerk van Russische makelij.
Veel Russen zien met lede ogen aan hoe hun land langzaam maar zeker in een teletijdmachine verandert en gebruiken hun scherpe maar donkere gevoel voor humor als relativering. Zoals Elena, wanneer ze me na onze wandeling wijst op een meme die op het Russische internet rondgaat. Het is een afbeelding van de kaft van Oorlog en vrede van Tolstoj, gefotoshopt tot de 21ste-eeuwse variant Speciale militaire operatie en vrede. Al het nieuwe is het al lang vergeten oude, schrijft ze erbij.
