Van Grieken en de greep naar de macht: hij mag hopen

Uit de reacties van Vlaams Belangers op de abrupte parlementaire exit van Dries Van Langenhove kon nergens opgemaakt worden dat er inhoudelijk een schoentje knelt tussen de deftig gewaande partijvoorzitter en de rechts-extremistische Eindbaas van Schild en Vrienden. Wie alle verklaringen doorneemt, ook die van voorzitter Van Grieken en federaal fractieleider Pas, kan enkel vaststellen dat de scheiding louter functioneel is. Nergens klonk vanuit de kernleiding van Vlaams Belang een onvertogen woord over het racisme, de homofobie en de haatzaaierij van Van Langenhove. Er moest dringend afstand gecreëerd worden en dat werd jammer bevonden.

Van Langenhove, binnenkort mogelijk geconfronteerd met gerechtelijke veroordelingen en nieuwe onthullingen, was potentieel destabiliserend voor de electorale partijstrategie. Vandaar de noodgreep: een ontkoppeling, die erin bestaat een reeds bestaande taakverdeling te expliciteren die, althans momenteel, beiden goed uitkomt en waardevoller geacht wordt dan de stemmen die Van Langenhove in Vlaams-Brabant kan binnenhalen.

Gesterkt door de opiniepeilingen en de recente vorming van het kabinet-Meloni in Italië schakelt Van Grieken hoger op de electorale snelweg die hem in 2024 een Vlaamse meerderheid én een regeerakkoord met N-VA moet opleveren. De conjunctuur is hem welgezind. Met postpandemie, klimatologische schokken, oorlog, vluchtelingenstromen, energiecrisis en inflatie rommelt het aardig in de onderbuik van de samenleving. Vooral maar niet uitsluitend oudere en minder geschoolde delen van de bevolking lijden onder de brutaliteit waarmee de grote boze wereld hun intieme wereld binnendringt en destabiliseert. Ze lijken af te haken en vatbaar voor een identitaire terugplooi zoals onlangs bleek uit de door Le Soir en RTBF bestelde enquête Noir Jaune Blues.

Terwijl de structurele crisis van het politieke centrum een ongeziene omvang bereikt en het ideologievrije partijpolitieke gekibbel geen enkele indruk maakt op deze bevolkingslagen, is Vlaams Belang al een eind genormaliseerd in de media. Een aantal druk gevraagde Vlaamse opiniemakers zijn on speaking terms met Vlaams Belang. Andere commentatoren weten sussend dat zo’n machtsdeelname van extreemrechts niet zo vreselijk kan zijn vermits het zich toch niet van het keurslijf van supranationale instellingen kan bevrijden.

Twee voordelen

De ontkoppeling levert de electorale strategie, behalve een verlies van 39.000 stemmen in Vlaams-Brabant, twee voordelen op. Onthullingen over of veroordelingen van Van Langenhove kunnen de partij niet bespatten. En de ontkoppeling moet Vlaams Belang bij N-VA en een deel van media en publieke opinie nog koalitionsfähiger maken. Zoals de Nederlandse politicoloog Cas Mudde onlangs in het Franse dagblad Le Monde opmerkte, zien we in Europa een hybridisering van traditioneel rechts met extreemrechts. Van Grieken mag hopen. Zeker als de ‘extralegale’ plannen van de N-VA-voorzitter enkel gerealiseerd kunnen worden op basis van een Vlaamse meerderheid met extreemrechts.

De bluts met de buil, ook bij Van Langenhove. Het parlement was een belangrijk en gezagverlenend forum voor zijn metapolitieke strijd. Anderzijds heeft hij voortaan de handen vrij om zijn disruptieve strategie ongeremd uit te rollen. Ook die is van internationale makelij: de geesten veroveren via digitaal activisme. Dat vergt de uitbouw van eigen mediakanalen, het inzamelen van fondsen en het aanspreken van mecenassen en internationale netwerken.

Eigen aan Van Langenhove is dat hij die digitale metapolitiek koppelt met pogingen om via bokslessen en het koketteren met wapens en wat op uniformen moet lijken een embryonale militie te vormen. Het toont aan dat er geen absolute breuk is tussen de 21ste-eeuwse alt-rightbeweging en het fascistische schema uit het interbellum van de vorige eeuw. Elke electorale vooruitgang van een extreemrechtse partij ging toen gepaard met intimidatie en geweldplegingen op minderheden en politieke tegenstanders door knokploegen. Propaganda en geweld gingen ook toen hand in hand.

Vandaag zijn de ontwikkelingsmogelijkheden van wie klavier en matrak wil combineren beperkter. Het model van Van Langenhove, het Franse Génération Identitaire, werd al bij wet verboden. Ook Van Langenhove, die nu radicaler en nadrukkelijker kan zijn, dreigt verder te criminaliseren en vaste klant bij justitie te worden. Maar dat levert bij de achterban dan weer martelaarschap op.

De electorale strategie van Van Grieken en de combinatie van digitaal activisme met de uitbouw van een paramilitaire kern bij Van Langenhove zijn twee pogingen om op basis van hetzelfde wezenlijke programma het diepe diskrediet van politiek en instellingen te kapitaliseren en een greep naar de macht te ondernemen. De electorale strategie is in de huidige conjunctuur de meest efficiënte, zeker nu die op een normalisering van het gedachtegoed kan drijven. De metapolitieke strijd vult het ideologische vacuüm, verzamelt, vergroot en mobiliseert een geatomiseerde aanhang.