Terwijl de samenleving radicaliseert, blijft ‘Big Oil’, de grote winnaar van de energiecrisis, handig buiten beeld

Bart Eeckhout is hoofdcommentator van De Morgen. Er klopt iets niet met de ‘weerzinwekkende’ winsten die grote oliebedrijven laten noteren, schrijft hij vandaag.

Obsceen. Abject. Stuitend. Weerzinwekkend. De Nederlandse taal beschikt over een rijk palet aan bijvoeglijke naamwoorden om de winsten te omschrijven die de grote oliebedrijven laten noteren. Shell bijvoorbeeld maakte deze week bekend vorig jaar een winst van ruim 37 miljard euro gemaakt te hebben, een absoluut record voor het bedrijf. ExxonMobile doet nog beter: 51 miljard. Chevron klokt af op 35,5 miljard.

Er is niks mis met winst. Er is zelfs meestal niks mis met zeer veel winst. Het is goed dat de markt gedurfde investeringen of sterk ondernemerschap beloont. Daar is in dit geval geen sprake van. Gebrek aan slimme innovatie is zelfs een structureel pijnpunt in de olie- of gassector. De gigantische winst is louter het gevolg van de oorlog in Oekraïne.

Hier klopt iets niet. Terwijl de prijsschok op de energiemarkten huishoudens in grote delen van de wereld op of over de rand van de armoede heeft gejaagd en bedrijven de energie-intensieve productie noodgedwongen moeten stilleggen, tellen de energieproducenten hun recordwinsten uit. Het is ‘overwinst’ in de strikte betekenis van het woord. Nu pas blijkt hoe cynisch de bewering van sommigen was dat niet exact te bepalen valt wat die overwinst precies is. Een blik op de balansen van Shell of Exxon leert hoe makkelijk dat wel degelijk wel te berekenen is.

De gevolgen zijn immens. De energieschok ontwricht samenlevingen die na de coronacrisis al uit evenwicht raakten. Overheden verliezen het vertrouwen van hun burgers. Die verwijten hun regeringen enerzijds onvoldoende te doen om welvaart en koopkracht te beschermen en anderzijds de begroting uit de hand te laten lopen. Terwijl de samenleving radicaliseert, blijft ‘Big Oil’, de grote winnaar van de crisis, handig buiten beeld.

Dan zwijgen we nog over het klimaataspect. Optimisme blijft ook in de strijd tegen de opwarming van de aarde onze morele plicht, maar het risico van overdreven optimisme is dat het neigt naar naïviteit. Inmiddels mogen we wel zeggen dat de hoop dat de grote, vergroenende fossiele energiebedrijven de mensheid mee uit de klimaatcrisis zouden helpen bijzonder naïef is gebleken. Investeringen in duurzamere energie blijven beperkt. Waarom zou de sector het ook anders doen, als het oppompen van olie zowat overeenkomt met een licentie om zelf geld te drukken?

Tegenover de gigantische winsten in de fossiele energiesector staan dus aanzienlijke, verdoken maatschappelijke kosten. De klimaatcrisis zal de samenleving zo mogelijk nog meer ontwrichten dan de energiecrisis.

Terecht hebben de Europese Unie en Europese nationale regeringen de energiesector een solidariteitsbijdrage op hun oorlogsoverwinst opgelegd. Die bijdrage is nog mild als je ze afzet tegen de geboekte winst en de berokkende schade.

Dit is nog maar het begin. Met betwistbare subsidies en fiscale ontsnappingsroutes weet de fossiele sector tot nu grotendeels zijn verantwoordelijkheid in de klimaatcrisis te ontlopen. Willen ze zelf electoraal overleven, dan zullen politici de moed moeten vinden om die gaten te dichten.